Η μάχη του αεροδρομίου Λευκωσίας ήταν μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις, αν όχι η μοναδική, κατά την οποία η δική μας πλευρά κατάφερε να υπερασπίσει την αμυντική τοποθεσία και να αποκρούσει αποτελεσματικά τις επιθέσεις των Τούρκων.

Οι υπερασπιστές του αεροδρομίου, αγωνιζόμενοι με αυταπάρνηση, εμπόδισαν τον εισβολέα να κατακτήσει αυτήν την τόσο σημαντική υποδομή. Παρά τη νίκη των ημετέρων δυνάμεων στο τέλος θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την περιοχή παραδίδοντάς την στα ΗΕ. Οι δυνάμεις της ΕΦ αλλά ιδιαίτερα οι καταδρομείς της 33ης ΜΚ και της Α΄ ΜΚ δικαιούνται να νιώθουν περήφανοι γιατί το αεροδρόμιο δεν έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Από την άλλη όμως απογοητεύονται γιατί αναγκάζονται να αποχωρήσουν από μια αμυντική τοποθεσία την οποία υπερασπίστηκαν με επιτυχία χωρίς κανένας να τους εξηγήσει το λόγο.

Το αεροδρόμιο μπαίνοντας κάτω από την προστασία του ΟΗΕ είχε ουσιαστικά απωλεσθεί για τη δική μας πλευρά. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων το 1974 πολλά πράγματα πήγαν λάθος για τη δική μας πλευρά. Είναι πολύ εύκολο για τον ερευνητή να τα εντοπίσει και να ασκήσει κριτική. Το ουσιώδες είναι να αναζητηθούν οι αιτίες γιατί κάποια πράγματα πήγαν στραβά και ποιοι βρίσκονται πίσω από αυτές. Το ιδανικό θα ήταν να αποδοθούν ευθύνες στον καθένα που εμπλέκεται ακόμα και μετά από τόσα χρόνια και παρά το γεγονός πως πολλοί από τους πρωταγωνιστές δεν βρίσκονται στη ζωή.

Το αεροδρόμιο είχε αξιολογηθεί,ως μία υψηλής σημαντικότητας εγκατάσταση γι’ αυτό και ανέθεσαν τη φύλαξή του στην 33ΜΚ ενισχύοντάς την με δύο άρματα Τ 34 και 4 ΤΟΜΠ ΜΗ και BTR. Με την εκδήλωση της εισβολής το μεγαλύτερο μέρος της 33ης ΜΚ έπρεπε να αποχωρήσει από το αεροδρόμιο και να αναλάβει τις πολεμικές της αποστολές όπως προβλεπόταν από τα σχέδια άμυνας της Κύπρου.

Τ 34 της ΕΦ,περιπολεί στο χώρο του αεροδρομίου
Παρέμεινε στο αεροδρόμιο μια δύναμη περίπου σαράντα καταδρομέων μαζί με τα άρματα και τα ΤΟΜΠ. Στα υψώματα γύρω από το αεροδρόμιο αναπτύχθηκαν αντιαεροπορικά όπλα από τις 184 και 185 ΜΠΠ. Ο κίνδυνος για το αεροδρόμιο προερχόταν αποκλειστικά από τις αεροπορικές προσβολές της τουρκικής αεροπορίας.

Σκοπός των Τούρκων ήταν η απομόνωση της περιοχής απόβασης με παρεμπόδιση προσβολής του προγεφυρώματος, μετακίνησης μονάδων ΕΦ στις πολεμικές τους θέσεις, τάξης πυροβόλων, προσέλευσης εφέδρων για συγκρότηση επιστρατευμένων μονάδων και η καταστροφή σταθμών ραντάρ και άλλων ζωτικής σημασίας εγκαταστάσεων δημιουργώντας πανικό στους ελληνοκυπρίους.

Όσον αφορά το αεροδρόμιο οι Τούρκοι ήθελαν να απαγορεύσουν την οποιαδήποτε χρήση του που θα δυσκόλευε τις πολεμικές τους επιχειρήσεις. Για το λόγο αυτό βομβάρδισαν και έθεσαν εκτός λειτουργίας τους αεροδιαδρόμους του χωρίς να πλήξουν το κυρίως κτίριο.

Τα πράγματα θα διαφοροποιηθούν άρδην όταν το βράδυ της 21ης προς 22α Ιουλίου θα υλοποιηθεί η αερομεταφορά της Α΄ ΜΚ από τη Σούδα προς το αεροδρόμιο Λευκωσίας. Αυτό θα καταδείξει στους Τούρκους πως το αεροδρόμιο αποτελεί μεγάλη απειλή για την έκβαση της επιχείρησης τους στην Κύπρο γιατί από αυτό μπορεί να γίνει ανά πάσα στιγμή αερομεταφορά στρατευμάτων από την Ελλάδα για ενίσχυση της ΕΦ.

Οχήματα και σκάλες κατά μήκος του διαύλου,προς αποτροπή χρήσης του
Οι Τούρκοι θα συνειδητοποιήσουν πως αυτό το πλεονέκτημα των ελληνοκυπρίων για αερομεταφορά ενισχύσεων θα πρέπει να εξαλειφθεί με την κατάληψη ή τον παροπλισμό του αεροδρομίου. Ασφαλώς όμως η πρώτη τους προτεραιότητα παρέμενε η εδραίωση του προγεφυρώματος και η συνένωσή του με τον τουρκοκυπριακό θύλακα Λευκωσίας.

Ο επικεφαλής της άμυνας του αεροδρομίου ταγματάρχης Παπαδόπουλος είχε επισημάνει τον κίνδυνο προσβολής του αεροδρομίου από Τούρκους αλεξιπτωτιστές ή από αερομεταφερόμενες δυνάμεις που θα προσπαθούσαν να καταλάβουν αιφνιδιαστικά το αεροδρόμιο. Για το λόγο αυτό είχε ετοιμάσει μια ομάδα ταχείας επέμβασης αποτελούμενη από άντρες της 33 ΜΚ που θα επέβαιναν σε ειδικά διαμορφωμένα τζιπ εξοπλισμένα με πολυβόλα με στόχο την αντιμετώπιση και την εξάλειψη του από αέρος κινδύνου κατάληψης του αεροδρομίου.

Μετά όμως τη συνένωση του προγεφυρώματος με τον τουρκοκυπριακό θύλακα Λευκωσίας και τη μεταφορά στον τελευταίο αρμάτων και προσωπικού ο κίνδυνος για το αεροδρόμιο θα προέλθει από την προώθηση αυτών των δυνάμεων προς την περιοχή. Αυτή η διαφοροποίηση στην ισορροπία των δυνάμεων των εμπολέμων στην περιοχή και των τουρκικών επιδιώξεων ήταν ζωτικής σημασίας.

Δυστυχώς όμως δεν είχε γίνει αντιληπτή από τους υπεύθυνους του ΓΕΕΦ. Ακόμη και κατά την ειρηνική περίοδο γύρω από τον τουρκοκυπριακό θύλακα υπήρχαν μονάδες της ΕΦ με φυλάκια για περιφρούρηση και παρεμπόδιση επέκτασής του.

Σε περίοδο επιχειρήσεων προβλεπόταν η περίσχεση του από αυτές τις δυνάμεις, η διχοτόμησή του θύλακα από την ΕΛΔΥΚ και η ολοκληρωτική διάλυση του από τις δυνάμεις της ΕΦ προτού εκδηλωθεί τουρκική εισβολή. Για να προστατέψουν το θύλακα από τους προαναφερόμενους κινδύνους, οι Τούρκοι θα τον ενισχύσουν με αερομεταφορά δυνάμεων πεζοναυτών με ελικόπτερα με την εκδήλωση της εισβολής το πρωί της 20 ης Ιουλίου.

Μετά την αποτυχία διάλυσης του από την ΕΛΔΥΚ και την ΕΦ και τη συνένωσή του με το προγεφύρωμα ο θύλακας θα αποκτήσει άλλη δυναμική. Ουσιαστικά στην περιοχή θα βρεθούν τακτικές δυνάμεις του τουρκικού στρατού υποστηριζόμενες από άρματα, έτοιμες να αναλάβουν και να φέρουν σε πέρας οποιαδήποτε αποστολή.

Στην περιοχή τη δεδομένη στιγμή στις 22 Ιουλίου δεν υπάρχουν δυνάμεις της ΕΦ σε επαφή με τον εχθρό. Όπως αναφέρθηκε μεταξύ του χωριού Γερόλακκος και του αεροδρομίου Λευκωσίας υπήρχε ένα ακάλυπτο μέτωπο 4 χιλιομέτρων. Στο χωριό Γερόλακκος είχε σταλεί το πρωί της 22ας Ιουλίου το 216 ΤΠ.

Δύο χιλιόμετρα ανατολικότερα βρισκόταν ένα τάγμα εφέδρων που αποτελείτο αποκλειστικά από έφεδρους αξιωματικούς και βρισκόταν στο στρατόπεδο του 11ου ΤΣ. Αριστερά από το 11ο ΤΣ βρισκόταν η ΕΛΔΥΚ. Από αυτήν την ακάλυπτη περιοχή μεταξύ του 216 ΤΠ και 11ου ΤΣ θα προωθηθούν οι δυνάμεις των Τούρκων και θα φτάσουν μέχρι το αεροδρόμιο.

Σε αυτό θα τους βοηθήσει η έξυπνη όσο και ύπουλη τακτική να κινούνται χωρίς να λαμβάνουν σχηματισμό μάχης, να μην ανοίγουν πυρ, να σταματούν αμέσως μόλις βάλλονται και να παραβιάζουν την εκεχειρία που μόλις είχαν υπογράψει.

Όταν η διοίκηση του 11ου ΤΣ θα αντιληφθεί τον κίνδυνο προώθησης των Τούρκων θα αποστείλει στην περιοχή περίπολο για να επιδιώξει επαφή με τον εχθρό. Αφού το επιτύχει και αναγνωρίσει τον εχθρό θα αναφέρει την κατάσταση στο ΓΕΕΦ απ’ όπου όμως θα πάρει τη διαβεβαίωση πως πρόκειται για φίλιες δυνάμεις. Με τον τρόπο αυτό θα χαθεί η ευκαιρία να πληγούν οι εχθρικές δυνάμεις και να παρεμποδιστεί η περαιτέρω προώθησή τους. Αντί αυτού το αλλοπρόσαλλο ΓΕΕΦ θα διατάξει τη διοίκηση του 11ου ΤΣ να αποχωρήσει από την περιοχή αν δεχθεί επίθεση από τουρκικές δυνάμεις που μέχρι πριν από λίγο αναφέρονταν ως φίλιες.

Και αυτό για να τηρηθεί η εκεχειρία την οποία οι προωθούμενοι στην περιοχή Τούρκοι είχαν πρώτοι παραβιάσει. Με την υποχώρηση του τάγματος εφέδρων από το στρατόπεδο του 11ου ΤΣ οι Τούρκοι θα προελάσουν, θα κυριεύσουν το εγκαταλειμμένο στρατόπεδο και θα δημιουργήσουν σφήνα στην αμυντική τοποθεσία φτάνοντας στη βόρεια περίφραξη του αεροδρομίου.

Με αυτό δεδομένο θα καταστεί επείγουσα η ανάγκη ενίσχυσης της άμυνας του αεροδρομίου. Ο ένας λόχος μείον της 33ης ΜΚ και οι λίγοι εθελοντές πολίτες που βρίσκονταν εκεί δεν επαρκούσαν για να αντιμετωπίσουν τις δυνάμεις των Τούρκων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τους αμυνόμενους αποτελούσε η παρουσία των τουρκικών αρμάτων που γινόταν ανυπέρβλητο λόγω απουσίας αντιαρματικών όπλων. Το ΓΕΕΦ αντιλαμβανόμενο την απειλή κατά του αεροδρομίου θα σπεύσει να το ενισχύσει με τη μόνη ίσως διαθέσιμη μονάδα που βρισκόταν κοντά.

Θα αποστείλει βιαστικά την Α΄ ΜΚ στο αεροδρόμιο σε μια αποστολή ασφάλισης εγκαταστάσεων που αρμόζει σε ένα τάγμα πεζικού και όχι στη φυσιογνωμία μιας Μοίρας Καταδρομών. Θα παραλείψει να ενημερώσει τη διοίκηση της για την κατάσταση που επικρατούσε εκεί είτε από απερισκεψία είτε γιατί και το ίδιο αγνοούσε τη διαμορφωθείσα κατάσταση.

Αποτέλεσμα αυτής της έλλειψης ενημέρωσης ήταν να αναγκαστούν οι δύο από τους τρεις λόχους της Μοίρας να μπουν στον αγώνα χωρίς να τους δοθεί καθόλου χρόνος για οργάνωση του πεδίου της μάχης. Αντίθετα θα αναγκαστούν να εγκατασταθούν αμυντικά κάτω από εχθρικό πυρ χωρίς καθόλου πληροφορίες περί εχθρού.

Η Α΄ ΜΚ ήταν αναγκασμένη να αναγνωρίσει την άγνωστη αμυντική τοποθεσία και να επανδρώσει κατάλληλα κάθε θέση μάχης ορίζοντας επίκαιρες θέσεις για πολυβόλα και αντιαρματικά. Ταυτόχρονα έπρεπε να συλλέξει πληροφορίες περί εχθρού και να σχεδιάσει την ιδέα ενεργείας της για αντιμετώπιση της κατάστασης. Έπρεπε ακόμη να αναπτύξει την απαραίτητη επικοινωνία μεταξύ του αξιωματικού του 3ου γραφείου που είχε το γενικό πρόσταγμα με τους λόχους και τις διμοιρίες.

Και όλα αυτά να γίνουν άμεσα και υπό εχθρικά πυρά. Απότοκο της έλλειψης ενημέρωσης ήταν η παγίδευση του διοικητή της Μοίρας ταγματάρχη Παπαμελετίου ο οποίος πήγαινε στο αεροδρόμιο γνωρίζοντας πως έχει υπογραφεί εκεχειρία και πως δεν υπάρχουν τουρκικές δυνάμεις στην περιοχή ενώ φτάνοντας εκεί βρέθηκε εν μέσω πυρών πανταχόθεν βαλλομένων.

Τούρκοι στρατιώτες σε θέσεις μάχης γύρω από το αεροδρόμιο
Δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε και τον τρόπο με τον οποίο η Α΄ΜΚ είχε φτάσει στην Κύπρο το βράδυ της 21ης προς 22α Ιουλίου με μια ριψοκίνδυνη αποστολή που όμοιά της δεν είχε εκτελέσει ποτέ ο ελληνικός στρατός. Μια αερομεταφορά με αναξιόπιστα μεταγωγικά, χωρίς συνοδεία πολεμικών αεροπλάνων για προστασία και σε χαμηλό ύψος για αποφυγή εντοπισμού που αποφασίστηκε βιαστικά και οργανώθηκε ανεπαρκώς.

Η επιχείρηση «Νίκη», όπως έμεινε στην ιστορία η μεταφορά της Α΄ ΜΚ στην Κύπρο θα κοστίσει τη ζωή σε 31 καταδρομείς και 4 ιπτάμενους λόγω κακής οργάνωσης και καθυστερημένης ενημέρωσης των δυνάμεων της ΕΦ που επάνδρωναν τα αντιαεροπορικά όπλα πέριξ του αεροδρομίου για όπλα δεσμευμένα. Από μόνο του αυτό το ατυχές συμβάν ήταν ικανό να επηρεάσει αρνητικά και να μειώσει τη μαχητική ισχύ οποιασδήποτε μονάδας κάτι που ευτυχώς δεν έγινε.

Αντίθετα, κατά τη διάρκεια της μάχης, διαφάνηκε η μεγάλη μαχητική ικανότητα των ελλαδιτών καταδρομέων και το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης τους.Κατάφεραν να αποκρούσουν τον εχθρό, να τον καθηλώσουν και ήταν έτοιμοι να εκτοξεύσουν αντεπίθεση για οριστική εξάλειψη του. Η επάρκεια σε αντιαρματικά όπλα βοήθησε στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των τουρκικών αρμάτων.

Οι όλμοι των Τούρκων, που κατά γενική ομολογία ήταν πολύ αποτελεσματικοί στις επιχειρήσεις του 1974, δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν πλεονέκτημα στην προσπάθεια προώθησης τους στο αεροδρόμιο. Η τουρκική αεροπορία, που με την παρέμβαση της έγερνε πάντοτε την πλάστιγγα υπέρ των εισβολέων, στη μάχη του αεροδρομίου δεν μπορούσε να επέμβει λόγω της εγγύτητας των αντιμαχόμενων για να μην πλήξει τα φίλια τμήματα.

Οι Τούρκοι επιτιθέμενοι, όρθιοι και ακάλυπτοι.Και το πλήρωσαν.
Ακόμη πιθανόν να μην επενέβη για να μην καταστρέψει τις εγκαταστάσεις του αεροδρομίου το οποίο ευελπιστούσε να θέσει κάτω από τον έλεγχο της και για να μην καταστήσει τόσο πασιφανή και εξόφθαλμη την παραβίαση της εκεχειρίας. Η κατάσταση στο αεροδρόμιο είχε διαμορφωθεί σαφώς υπέρ των αμυνομένων οι οποίοι είχαν αποκτήσει την πρωτοβουλία των επιχειρήσεων.

Εκείνη τη στιγμή επέλεξαν τα ΗΕ να παρέμβουν και να ζητήσουν κατάπαυση του πυρός βγάζοντας τους Τούρκους από τη δύσκολη θέση. Ακόμη διατείνονταν πως είχαν οδηγίες να θέσουν το αεροδρόμιο κάτω από το δικό τους έλεγχο κάτι που ο διοικητής της Α΄ΜΚ απέρριπτε κατηγορηματικά.

Δεν ήταν σαφές από που δόθηκαν οι οδηγίες για παραλαβή του αεροδρομίου από τους ειρηνευτές. Μία εκδοχή είναι πως η ελληνοκυπριακή πλευρά αξιολογώντας πως δεν θα μπορούσε να υπερασπιστεί το αεροδρόμιο απέναντι στην τουρκική επιβουλή, προτίμησε να το παραδώσει στα χέρια των ΗΕ για να αποτρέψει ενδεχόμενη κατάληψη του από τους Τούρκους.

Άλλη εκδοχή θέλει τη Βρετανία να επεμβαίνει και να προστατεύει το αεροδρόμιο στο οποίο 94 Η από στόμα σε στόμα μεταφερόμενη ζώσα ιστορία διασώζει τη μαρτυρία για τον ταγματάρχη Βασίλειο Μανουρά, διευθυντή του 3ου γραφείου και υπεύθυνο για την εκπαίδευση των καταδρομέων, πως τους είχε λειώσει στην εκπαίδευση. 60 είχε κυριαρχικά δικαιώματα.

Τρίτη εκδοχή ισχυρίζεται πως τα ΗΕ αποφάσισαν να επέμβουν και να προστατεύσουν το αεροδρόμιο από τους Τούρκους γιατί οι τελευταίοι παραβίασαν την εκεχειρία.

Η αλήθεια είναι πως υπήρξαν διαβουλεύσεις ανάμεσα στην ελληνοκυπριακή πλευρά και την ΟΥΝΦΙΚΥΠ για παράδοση του αεροδρομίου.

Συγκεκριμένα ο διοικητής του αεροδρομίου ταγματάρχης Παπαδόπουλος, με οδηγίες του ΓΕΕΦ, συνάντησε το διοικητή της ειρηνευτικής δύναμης στην περιοχή αεροδρομίου και συζήτησε την παράδοση του αεροδρομίου στα ΗΕ χωρίς να ενημερώσει ή να ρωτήσει την άποψη του διοικητή της Α΄ΜΚ που είχε επιφορτιστεί με την διαφύλαξη της περιοχής από την τουρκική επίθεση.

Πολύ αργότερα στάλθηκε ως αγγελιαφόρος ο διευθυντής του αεροδρομίου Θανάσης Παπαϊωάννου για να πληροφορήσει τον Παπαμελετίου για την απόφαση παράδοσης του αεροδρομίου. Αποτέλεσμα αυτής της έλλειψης συνεννόησης και επικοινωνίας ήταν η κατηγορηματική άρνηση της Α΄ ΜΚ να αποχωρήσει. Η μάχη για το αεροδρόμιο θα μεταφερθεί σε διαπραγματευτικό επίπεδο.

Μακριά από το χώρο διεξαγωγής της μάχης και χωρίς να έχει καθαρή εικόνα της κατάστασης το ΓΕΕΦ και η ελληνοκυπριακή ηγεσία επιμένουν σε παράδοση του αεροδρομίου στα ΗΕ.

Η διοίκηση της Α΄ ΜΚ, αγνοώντας το παρασκήνιο, δεν μπορεί να διανοηθεί παράδοση αμυντικής τοποθεσίας στην οποία προβλήθηκε σθεναρή άμυνα και ο εχθρός αποκρούστηκε και απωθήθηκε. Ούτε μπορεί να κατανοήσει τον τρόπο αποχώρησής της ενώ βρίσκεται ακόμη σε επαφή με τον εχθρό. Προβάλλει θέματα ασφάλειας του προσωπικού της κατά τη διάρκεια πιθανής αποχώρησης από τα τουρκικά στρατεύματα.

Οι Τούρκοι, παρά την απώθηση τους από τους καταδρομείς, μετά την παρέμβαση του ΟΗΕ και την κατάπαυση του πυρός αρχίζουν και πάλι να προωθούν δυνάμεις προς το αεροδρόμιο θέλοντας να καταλάβουν τον ένα αεροδιάδρομο. Η αποφασιστικότητα της διοίκησης της Α΄ ΜΚ θα αποσοβήσει κάθε κίνδυνο για το αεροδρόμιο από ύπουλη ενέργεια των Τούρκων αναγκάζοντας τα ΗΕ να παραλάβουν «κανονικώς» το αεροδρόμιο δεσμεύοντάς τα για διαφύλαξή του. Ακόμα και η αποχώρηση των καταδρομέων θα γίνει με τήρηση κάθε δυνατού μέτρου ασφάλειας για αποφυγή απρόοπτων καταστάσεων και έκθεση του προσωπικού σε αχρείαστους κινδύνους.

Η τουρκική εισβολή και η κατάκτηση του 37% του εδάφους της ΚΔ έχει δημιουργήσει ένα κλίμα απογοήτευσης, εσωστρέφειας και αυτοκριτικής, πολλές φορές μηδενιστικής.
Η Κύπρος κλήθηκε να αντιμετωπίσει την εισβολή μετά από ένα αδελφοκτόνο πραξικόπημα και μια βίαιη αλλαγή εξουσίας, με τις στρατιωτικές της μονάδες καταπονημένες και αποδιοργανωμένες.
Η διοίκηση της ΕΦ πέρασε σε χέρια ανίκανων ηγητόρων που αποδείχτηκαν κατώτεροι των περιστάσεων.
Η ΕΦ ήταν παραμελημένη με απαρχαιωμένο εξοπλισμό, ανεκπαίδευτη και διχασμένη σε μακαριακούς και γριβικούς. Η εμπλοκή στο πραξικόπημα αρκετών ελλαδιτών αξιωματικών είχε ως αποτέλεσμα να χαθεί η εμπιστοσύνη προς το πρόσωπό τους των ελληνοκυπρίων στρατιωτών τους.
Η εφεδρεία, που αποτελούσε το μεγαλύτερο μέρος της δύναμης της ΕΦ, δεν προέβαινε σε κανενός είδους εκπαίδευση είτε στα όπλα είτε στον τρόπο συγκρότησης των ΤΕ.
Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η θλιβερή εικόνα που παρουσιάστηκε με μονάδες να διαλύονται με τον πρώτο πυροβολισμό ή να μη συγκροτούνται καν.
Η κατάσταση στις ενεργές μονάδες ήταν ομολογουμένως πολύ καλύτερη.
Θα πρέπει ακόμη να έχουμε κατά νου πως η ΕΦ τις περισσότερες φορές κλήθηκε να αντιμετωπίσει υπέρτερες αριθμητικά και σε εξοπλισμό εχθρικές δυνάμεις με χαρακτηριστική την αδυναμία αντιμετώπισης των αρμάτων χωρίς αντιαρματικά.
Το αεροδρόμιο Λευκωσίας με την έναρξη της εισβολής δεν αποτελούσε προτεραιότητα για τους εισβολείς που προσπαθούσαν να σταθεροποιήσουν το προγεφύρωμα και να περιφρουρήσουν τον τουρκοκυπριακό θύλακα Λευκωσίας.
Η τουρκική αεροπορία έπληξε τους αεροδιαδρόμους προληπτικά για να παρεμποδίσει πιθανή αποστολή ενισχύσεων από την Ελλάδα παρά τις διαβεβαιώσεις που είχε.
Η οργάνωση της άμυνας του αεροδρομίου με τα δεδομένα που υπήρχαν ολοκληρώθηκε αποτελεσματικά. Αναπτύχθηκαν στα γύρω υψώματα αντιαεροπορικά για δημιουργία αντιαεροπορικής ομπρέλας και αποφυγή αεροπορικής προσβολής. Ετοιμάστηκαν ομάδες ταχείας παρέμβασης για αντιμετώπιση προσβολής από αερομεταφερόμενα στρατεύματα ή ρίψη αλεξιπτωτιστών.
Δεν λήφθηκε πρόνοια για αντιμετώπιση χερσαίας προσβολής γιατί ο εχθρός βρισκόταν 4 – 5 χιλιόμετρα μακριά, εκεί που ήταν τα όρια του θύλακα, βρισκόταν κάτω από ασφυκτική πίεση από ημέτερα τμήματα και αδυνατούσε να πραγματοποιήσει οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια κατά του αεροδρομίου.

Δύο γεγονότα επίδρασαν καταλυτικά και μετέβαλαν τα δεδομένα για το αεροδρόμιο. Το πρώτο ήταν η πραγματοποίηση της αερομεταφοράς της Α΄ ΜΚ μέσω του αεροδρομίου και το δεύτερο ήταν η ενίσχυση του τουρκοκυπριακού θύλακα με τακτικά τουρκικά στρατεύματα και άρματα.
Από τη μια το αεροδρόμιο αποδεικνύεται πολύτιμο εργαλείο στα χέρια της ελληνοκυπριακής πλευράς για αμυντική ενίσχυση ενώ από την άλλη υπάρχει άμεσος κίνδυνος χερσαίας προσβολής του μιας και ο τουρκικός στρατός βρίσκεται μόλις 4 χιλιόμετρα μακριά.
Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία του ΓΕΕΦ για συλλογή πληροφοριών από το πεδίο της μάχης, αξιολόγηση τους και αποτελεσματικής παρέμβασης. Η κατάσταση στην περιοχή του αεροδρομίου έχει συντριπτικά μεταβληθεί υπέρ του εχθρού. Ο θύλακας έχει ενισχυθεί με τη μεταφορά τακτικού τουρκικού στρατού και αρμάτων και η Τουρκία δύναται να επιχειρήσει κατά παντός στόχου που θα κριθεί ελκυστικός και ζωτικής σημασίας.
Το αεροδρόμιο είναι πρώτο στον κατάλογο των Τούρκων ακριβώς γιατί με την επιχείρηση «Νίκη» η αξία του αναβαθμίστηκε.
Αυτές τις διαφοροποιήσεις στην τακτική κατάσταση δεν μπόρεσε να συλλάβει το ΓΕΕΦ και ούτε να αντιληφθεί τις ανακατατάξεις στις προτεραιότητες των Τούρκων. Δεν μπόρεσε να προβλέψει τις επιδιώξεις του εχθρού ούτε να αποκωδικοποιήσει τις προθέσεις του. Επέδειξε αδυναμία να προλάβει τα γεγονότα και να δράσει αποτρεπτικά.
Ο μηχανισμός συλλογής πληροφοριών πεδίου μάχης ήταν ανεπαρκής αν όχι ανύπαρκτος. Οι πληροφορίες προέρχονταν από πολίτες που αυτόβουλα τηλεφωνούσαν στο ΓΕΕΦ για να αναφέρουν παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στην περιοχή βόρεια του αεροδρομίου.
Το ίδιο το ΓΕΕΦ δεν διατάζει τις μονάδες που βρίσκονταν στην περιοχή να προωθηθούν και να επιδιώξουν επαφή με τον εχθρό κάτι πολύ βασικό σε πολεμικές επιχειρήσεις. Επαναπαύεται στην υπογραφή της εκεχειρίας θεωρώντας πως η Τουρκία θα τιμήσει την υπογραφή της.
Οι Τούρκοι λειτουργούν με γνώμονα τη διασφάλιση των δυνάμεών τους στην περιοχή. Παραβιάζουν την εκεχειρία, προωθούνται για να διευρύνουν το βάθος της κατακτημένης από αυτούς περιοχής, να αποκτήσουν επαφή με τις δυνάμεις της ΕΦ και να διαγνώσουν τις προθέσεις της.
Με πρωτοβουλία του 11ου ΤΣ αποστέλλεται περίπολο μάχης για συλλογή πληροφοριών και αποκατάσταση της επαφής με τον εχθρό. Το βράδυ της 22ας Ιουλίου ο εχθρός εντοπίζεται και αναγνωρίζεται από το περίπολο και το 11ο ΤΣ αναφέρει στο ΓΕΕΦ.
Το ΓΕΕΦ σε πλήρη σύγχυση καθηλώνει τις ημέτερες δυνάμεις λέγοντας, χωρίς να έχει σαφείς πληροφορίες, πως η αναγνωρισμένη ως τουρκική 63 δύναμη είναι άντρες της ΕΛΔΥΚ που επιστρέφουν από το Κιόνελι.
Το ΓΕΕΦ δεν έδρασε προληπτικά και δεν έδωσε εντολή για εκκαθάριση των τουρκικών δυνάμεων στην περιοχή βόρεια του αεροδρομίου. Αντί να εξαλείψει την απειλή την άφησε να διογκώνεται μιας και οι Τούρκοι, μετά από την αδράνεια της ΕΦ, συνέχισαν να ενισχύονται στην περιοχή καθ’ όλο το βράδυ της 22ας Ιουλίου.
Το επόμενο πρωί το ΓΕΕΦ, πολύ καθυστερημένα, θα αποστείλει στο αεροδρόμιο υπαξιωματικό του Β΄ γραφείου του για να διαπιστώσει τι συμβαίνει. Όταν οι πληροφορίες για προώθηση των Τούρκων βόρεια του αεροδρομίου επαληθευτούν θα διατάξει, λανθασμένα, την εγκατάλειψη του στρατοπέδου του 11ου ΤΣ για να αποφύγει τη σύγκρουση και για να μην παραβιάσει την εκεχειρία.
Αυτό θα επιτρέψει στους Τούρκους να σφίξουν περισσότερο τον κλοιό γύρω από το αεροδρόμιο τώρα και από βορειοανατολικά. Το ΓΕΕΦ θα συνεχίσει να τρέχει πίσω από τα γεγονότα χωρίς ποτέ να προσπαθήσει να τα διαμορφώσει ή έστω να τα προκαταλάβει. Θα αφήσει το αεροδρόμιο απροστάτευτο και μόνο όταν οι Τούρκοι επιτεθούν θα προσπαθήσει απεγνωσμένα να ενισχύσει την άμυνα του.
Αυτή η κωλυσιεργία θα δημιουργήσει σοβαρό κίνδυνο και απειλή τόσο στις μονάδες της ΕΦ που βρίσκονταν στο αεροδρόμιο όσο και στη μονάδα που κλήθηκε να τις ενισχύσει.
Η Α΄ ΜΚ θα βρεθεί κάτω από δυσμενείς συνθήκες να υπερασπίζεται το αεροδρόμιο. Η δράση της θα είναι καταλυτική και η απειλή κατάληψης του αεροδρομίου θα εξαληφθεί. Ο σύγχρονος οπλισμός, η υποστήριξη με αντιαρματικά, πολυβόλα και όλμους, η παρουσία πολλών, ικανών και ψυχωμένων αξιωματικών και το άριστο επίπεδο εκπαίδευσης θα καταστήσουν την Α΄ ΜΚ απροσπέλαστο εμπόδιο στην προσπάθεια των Τούρκων για κατάληψη του αεροδρομίου.

Το ΓΕΕΦ για άλλη μια φορά θα αποκαλύψει την αδυναμία του για συντονισμό και διοίκηση των υπ’ αυτό υφιστάμενων μονάδων. Ενώ αποστέλλει επιτακτικά την Α΄ ΜΚ στο αεροδρόμιο παραλείπει να εγκαταστήσει σύνδεσμο μεταξύ της Μοίρας και των ήδη υπαρχουσών δυνάμεων της ΕΦ εκεί. Οι δυνάμεις από μόνες τους δεν είχαν την ευχέρεια να πράξουν τούτο και να συντονιστούν γιατί ενεπλάκησαν αμέσως στον αγώνα απόκρουσης του εχθρού.

Αποτέλεσμα αυτής της παράλειψης του ΓΕΕΦ ήταν να υπάρχουν δύο κέντρα αποφάσεων για τις δυνάμεις των υπερασπιστών. Από τη μια ο ταγματάρχης Παπαδόπουλος και από την άλλη η διοίκηση της Α΄ΜΚ. Εδώ θα πρέπει να υπογραμμιστεί η άψογη συνεργασία των ελλαδιτών καταδρομέων με τους 64 ελληνοκύπριους καταδρομείς της 33ης ΜΚ που υπεράσπιζαν το αεροδρόμιο από ενάρξεως της εισβολής.95 .
Στον τομέα της επιχείρησης απόκρουσης του εχθρού τον πρώτο λόγο είχε η Α΄ ΜΚ λόγω και της μεγάλης μαχητικής της ισχύος. Το πρόβλημα θα διαφανεί όταν σταματήσουν οι συγκρούσεις μετά την παρέμβαση των ΗΕ και παρθεί η απόφαση για παράδοση του αεροδρομίου στον ΟΗΕ.
Μια απόφαση που αποκαλύπτει για άλλη μια φορά την αδυναμία του ΓΕΕΦ να παρακολουθεί τις εξελίξεις στο πεδίο της μάχης και να λαμβάνει σωστές και επίκαιρες αποφάσεις ενημερώνοντας και την πολιτική ηγεσία. Η τελευταία, φοβούμενη πως οι ελληνοκυπριακές και ελλαδικές δυνάμεις δεν θα μπορούσαν να κρατήσουν το αεροδρόμιο αποφασίζει προκαταβολικά, χωρίς να περιμένει να πληροφορηθεί το αποτέλεσμα της μάχης, να παραδώσει το αεροδρόμιο στον ΟΗΕ.
Υπάρχουν μαρτυρίες που μιλούν για πιέσεις που ασκήθηκαν από το ΑΕΔ της Ελλάδας. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το ΓΕΕΦ θα είναι αναγκασμένο να μιλά και με τον Παπαδόπουλο και με τον Παπαμελετίου για να μπορέσει να επιβάλει τις θέσεις του. Ο πρώτος θα συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις και θα ακολουθεί κατά γράμμα τις οδηγίες των ανωτέρων του. Οι διαβουλεύσεις του θα καταλήξουν στη συμφωνία για παράδοση του αεροδρομίου στα ΗΕ.
Ο δεύτερος θα αρνηθεί να υπακούσει στην διαταγή για παράδοση θεωρώντας την ατυχή, επικίνδυνη, αλλοπρόσαλλη και προδοτική. Η άτεγκτη στάση του Παπαμελετίου θα είναι αυτή που θα κρατήσει το αεροδρόμιο ώστε να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων. Η υλοποίηση της απόφασης για παράδοση του αεροδρομίου δεν ήταν απλή.
Οι Τούρκοι βρίσκονταν σε πολύ μικρή απόσταση από το αεροδρόμιο και ήταν σίγουρο πως με την αποχώρηση των υπερασπιστών του θα έκαναν προσπάθεια να το θέσουν κάτω από τον έλεγχο τους.
Το αεροδρόμιο Λευκωσίας έπρεπε ήδη να βρίσκεται κάτω από τον τουρκικό έλεγχο σύμφωνα με τα τουρκικά σχέδια Αυτή η καθυστέρηση είχε ερμηνευτεί από την τουρκική πολιτική ηγεσία και την τουρκική κοινή γνώμη ως ανικανότητα των Τούρκων επιτελών. Επομένως οι τελευταίοι ήταν διατεθειμένοι να παραβούν κάθε συμφωνία προκειμένου να ξεπλύνουν τη ντροπή της αποτυχίας τους.
Τα ΗΕ δεν είχαν αντιληφθεί την πρόθεση των Τούρκων ή δεν είχαν τη διάθεση, τη θέληση ή την δυνατότητα να την εμποδίσουν. Το ΓΕΕΦ είχε συμφωνήσει παραδώσει το αεροδρόμιο αλλά δεν ασχολήθηκε με τις λεπτομέρειες υλοποίησης της συμφωνίας που ήταν ζωτικής σημασίας . Ίσως να θεώρησε πως για αυτές θα φρόντιζαν τα ΗΕ χωρίς να λαμβάνει κατά νου πως οι Τούρκοι καιροφυλακτούσαν. Για άλλη μια φορά αποδείχτηκε ανεπαρκές.

Τουρκικα Μ-47 σε διάταξη μάχης γύρω από το αεροδρόμιο.Εκεί «γνωρίστηκαν» με τα αντιαρματικά της Α’ ΜΚ.
Αμέσως μετά την κατάληξη σε συμφωνία έδωσε οδηγία στις δυνάμεις της ΕΦ να αποχωρήσουν από το αεροδρόμιο. Η διοίκηση της Α΄ ΜΚ είχε διαβλέψει τις προθέσεις των Τούρκων και επέμενε να επιβάλει στα ΗΕ συγκεκριμένο πρωτόκολλο παράδοσης του αεροδρομίου σε αυτούς.

Η διορατικότητα, η οξυδέρκεια και το πείσμα του διοικητή της Α΄ ΜΚ ταγματάρχη Γεώργιου Παπαμελετίου δεν θα επιτρέψει στους Τούρκους να εκμεταλλευτούν την κατάσταση προς όφελός τους. Μόνο αφού πετύχει την προβλεπόμενη παράδοση του αεροδρομίου και την ασφαλή κατοχή και φύλαξη του από τις δυνάμεις των ΗΕ θα δεχτεί να αποχωρήσει από την περιοχή. Οι υπερασπιστές του αεροδρομίου θα το εγκαταλείψουν με βαριά καρδιά αλλά και περήφανοι γιατί το αεροδρόμιο δεν θα πέσει στα χέρια των Τούρκων.

Η μάχη στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας αποτελεί μία από τις ελάχιστες εκείνες περιπτώσεις όπου η Τουρκία δεν μπόρεσε να επιτύχει τις επιδιώξεις της.