Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος κατέλαβε την εξουσία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας με τη βία το 610, από τον επίσης σφετεριστή προκάτοχό του, Φωκά (βασ. 602-610). Διαπιστώνοντας τα τρωτά σημεία των ασταθών διαδοχών, ο Ηράκλειος επιχείρησε να εξασφαλίσει στα παιδιά του μια ομαλή διαδοχή. Η πρώτη σύζυγος του Ηράκλειου, Φαβία Ευδοκία, γέννησε τον Κωνσταντίνο το 612, αλλά πάσχοντας από επιληψία πέθανε λίγους μήνες μετά τη γέννηση και τη φροντίδα του ανέλαβε ο αυτοκράτορας. Την επόμενη κιόλας χρονιά, ο Ηράκλειος έχρισε τον Κωνσταντίνο διάδοχό του, διορίζοντας το μικρό παιδί ως συναυτοκράτορα. Αν και δεν είχε καμία ουσιαστική δύναμη, η εν λόγω κίνηση έδειχνε ξεκάθαρα ότι θα γινόταν ο επόμενος αυτοκράτορας. Ο Ηράκλειος τελικά ξαναπαντρεύτηκε, κάνοντας την ανιψιά του, Μαρτίνα, αυτοκράτειρα. Με αυτήν απέκτησε πολλά παιδιά, συμπεριλαμβανομένου του επόμενου διαδόχου Ηρακλεωνά, ο οποίος γεννήθηκε το 615. Επί δεκαετίες, ο αυτοκράτορας κρατούσε τον μικρότερο γιο, Ηρακλεωνά, υπό τον μεγαλύτερο αδελφό, Κωνσταντίνο, αλλά το 638, η Μαρτίνα έπεισε τον Ηράκλειο να τον ορίσει συναυτοκράτορα μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό του. Δυστυχώς για την οικογένεια, αυτή η καθυστερημένη προαγωγή θα είχε τρομερές συνέπειες.
Ιστορικό
Ο Ηράκλειος πέθανε από ασθένεια το 641 και μετά το θάνατό του ανέβηκαν στον θρόνο οι δύο διορισμένοι κληρονόμοι. Ο μεγαλύτερος αδελφός ονομάστηκε αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Γ’, συγκυβερνώντας με τον θετό αδερφό του, Ηρακλεωνά. Ο Κωνσταντίνος όμως ήταν ήδη άρρωστος (πιθανόν έπασχε από φυματίωση) και η υγεία του επιδεινώθηκε γρήγορα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. Αφού κυβέρνησε μόνο λίγους μήνες, υπέκυψε στην επιθετική ασθένεια και πέθανε. Ο θάνατός του στα μέσα του 641 άφησε τον αδελφό του, Ηρακλεωνά, ως μοναδικό αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, η βασιλεία του θα ήταν το ίδιο σύντομη όσο και του αδελφού του.
Δυστυχώς, ο Ηρακλεωνάς υπέφερε λόγω της μητέρας του, αυτοκράτειρας Μαρτίνας. Πολλοί εκκλησιαστικοί, αυλικοί και απλοί άνθρωποι θεωρούσαν τον γάμο του αείμνηστου αυτοκράτορα Ηράκλειου και της ανιψιάς του Μαρτίνας ως αιμομικτικό, και συνεπώς παράνομο. Ο Ηράκλειος υποστήριξε την αυτοκράτειρα μέχρι το τέλος, αλλά μετά το θάνατό του, η Μαρτίνα παρέμεινε μια στιγματισμένη φιγούρα, την οποία πολλοί έβλεπαν με εχθρότητα. Ο γιος της, Ηρακλεωνάς, ως απόγονος του γάμου, κληρονόμησε μεγάλο μέρος της στιγματισμένης φύσης της μητέρας του. Το χειρότερο όλων, καθώς η αυτοκράτειρα Μαρτίνα ήταν θετή μητέρα του Κωνσταντίνου Γ’ ήταν ότι διαδόθηκαν γρήγορα φήμες που περιέγραφαν τη Μαρτίνα ως κακή θετή μητέρας. Κατά τη διάρκεια της δυσφήμησης, σχηματίστηκε η εντύπωση ότι η Μαρτίνα και ο γιος της, Ηρακλεωνάς, δηλητηρίασαν τον Κωνσταντίνο Γ’. Οι εχθροί της αυτοκράτειρας χρησιμοποίησαν την ιστορία ως πρόσχημα για να απομακρύνουν την αμφιλεγόμενη γυναίκα και τον γιο της από την εξουσία. Αυτή η σκληρή αντίδραση ωφέλησε τον γιο του Κωνσταντίνου Γ΄, τον Κώνστα, ο οποίος όντας απαλλαγμένος από το στίγμα της Μαρτίνας, ωφελείτο από τον θάνατο του αυτοκράτορα Ηρακλεωνά.
Οπαδοί του Κώνστα πριν το τέλος του 641, ανέτρεψαν και συνέλαβαν τον Ηρακλεωνά και τη Μαρτίνα. Δυστυχώς, με την υφιστάμενη αντιπάθεια και τις κατηγορίες για φόνους που αποδίδονταν στους συλληφθέντες ο έκπτωτος αυτοκράτορας και η μητέρα του ακρωτηριάστηκαν. Όπως αναφέρει ο χρονικογράφος Θεοφάνης (περ. 750-818) «Έκοψαν τη γλώσσα της Μαρτίνας, έκοψαν τη μύτη του Ηρακλεωνά και τους εξόρισαν, ανεβάζοντας στο θρόνο τον Κώνστα, γιο του Κωνσταντίνου …» (Θεοφάνης «Χρονογραφία»). Ο έκπτωτος Ηρακλεωνάς εξορίστηκε στη Ρόδο και έκτοτε έσβησε από την ιστορία.
Κωνσταντίνος Γ’
Ο Κωνσταντίνος Γ΄ (3 Μαΐου 612 – 25 Μαΐου 641) ήταν μεγαλύτερος γιος και διάδοχος του αυτοκράτορα Ηρακλείου, από την πρώτη του σύζυγο Φαβία Ευδοκία. Ο Κωνσταντίνος Γ΄ έμεινε στον θρόνο για τρεις μήνες, μέχρι τον θάνατό του, σε ηλικία 29 ετών.
Ο Κωνσταντίνος Γ΄ στέφθηκε συναυτοκράτορας από τον πατέρα του (22 Ιανουαρίου 613) και αμέσως μετά αρραβωνιάστηκε την δεύτερη εξαδέλφη του, Γρηγορία, κόρη του πρώτου ξαδέλφου του πατέρα του, Νικήτα. Ο γάμος θεωρήθηκε αιμομιξία σύμφωνα με τα Χριστιανικά ήθη της εποχής αλλά η κατακραυγή που προκάλεσε την ίδια χρονιά το σκάνδαλο του δεύτερου γάμου του πατέρα του με την ανεψιά του Μαρτίνα επισκίασε τον δικό του γάμο. Ο Κωνσταντίνος Γ΄ αναγορεύτηκε διάδοχος του Ηρακλείου μαζί με τον Ηρακλεωνά, ετεροθαλή αδελφό του, γιο από τη δεύτερη γυναίκα του Ηρακλείου, Μαρτίνα. Ο Κωσταντίνος Γ΄ ανακηρύχθηκε Καίσαρας σε ηλικία 29 ετών, ενώ ο ετεροθαλής αδελφός του ήταν τότε 15 ετών.
Ο Κωνσταντίνος Γ΄ φέρεται να εκμυστηρεύτηκε πριν τον θάνατό του σε πολιτικούς του φίλους, την ανησυχία του για ενδεχόμενη απόπειρα δολοφονίας από τη θετή μητέρα του Μαρτίνα. Ο θησαυροφύλακας Φιλάγριος τον συμβούλευσε να δώσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον στρατό ώστε να εξασφαλίσει την υποστήριξη στους γιους του σε περίπτωση που αυτός πέθαινε πρόωρα. Ο Κωνσταντίνος Γ΄ έστειλε μέσω του Φιλάγριου στον οπαδό του Βαλεντίνο το τεράστιο ποσό των 2.000.000 σόλιδων για να το μοιράσει στους στρατιώτες, ώστε να υποστηρίξουν τους γιους του μετά τον θάνατό του. Σύντομα, μόλις τρεις μήνες μετά την άνοδό του στον θρόνο, πέθανε πρόωρα από φυματίωση (25 Μαΐου 641) αφήνοντας τον Ηρακλεωνά μόνο αυτοκράτορα. Μετά τον θάνατό του, η Σύγκλητος κατηγόρησε τη Μαρτίνα ότι συνωμότησε και δηλητηρίασε τον Κωνσταντίνο, καθαίρεσε τον γιό της και τους καταδίκασε σε εξορία και ακρωτηριασμό. Όρισε επίσης ως διάδοχό του τον γιο του Κωνσταντίνου και της συζύγου του Γρηγορίας, Κώνστα, ο οποίος κυβέρνησε ως αυτοκράτορας Κώνστας Β΄. Δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο αν ο θάνατος του Κωνσταντίνου Γ΄ επήλθε όντως από δηλητηρίαση ή από φυματίωση, όπως αναφέρουν άλλες πηγές.
Ο Κωνσταντίνος νυμφεύθηκε τη Γρηγορία, κόρη του Νικήτα (εξαδέλφου του πατέρα του) Έξαρχου της Αφρικής και απέκτησε τα κάτωθι τέκνα:
Κώνστα Β΄ 630-668, αυτοκράτορας των Ρωμαίων.
Κωνσταντίνο Δ΄ 652-685, αυτοκράτορας των Ρωμαίων.
Θεοδόσιο.
Μαρία, παντρεύτηκε τον Ισδιγέρδη Γ΄ των Σασσανιδών τελευταίο Αυτοκράτορα της Περσίας.
Ηρακλεωνάς
Ο Ηρακλεωνάς ή Ηράκλειος Β΄ (3 Μαΐου 626 – 642) ήταν γιος του αυτοκράτορα Ηράκλειου και της δεύτερης συζύγου και ανεψιάς του Μαρτίνας. Γεννήθηκε την εποχή που ο πατέρας του βρισκόταν σε εκστρατεία στην Ανατολή απέναντι στους Άραβες. Ο πατέρας του όρισε στην διαθήκη να τον διαδεχτούν ως συναυτοκράτορες ο Ηρακλεωνάς και ο μεγαλύτερος ετεροθαλής αδελφός του Κωνσταντίνος Γ΄ από την πρώτη σύζυγο του πατέρα του Φαβία Ευδοκία, ενώ η μητέρα του Μαρτίνα ορίστηκε κηδεμόνας και συναυτοκράτορας. Ο Ηράκλειος πέθανε τον Φεβρουάριο του 641 από οίδημα και τον διαδέχθηκαν οι δύο γιοί του όπως όρισε στην διαθήκη του. Ο Κωνσταντίνος Γ΄ πέθανε πρόωρα σε τρεις μήνες από φυματίωση και ο Ηρακλεωνάς παρέμεινε μόνος αυτοκράτορας υπό την κηδεμονία της μητέρας του. Τον Νοέμβριο του 641 ο Ηρακλεωνάς και η μητέρα του ανατράπηκαν από τον Αρμένιο σφετεριστή Βαλεντίνο και στον θρόνο τοποθετήθηκε ο ανήλικος Κώνστας Β΄, γιος του Κωνσταντίνου Γ΄. Ο Ηρακλεωνάς και η Μαρτίνα ακρωτηριάστηκαν, εξορίστηκαν στην Ρόδο και πέθαναν την επόμενη χρονιά.
Πρώτα χρόνια
Τα τελευταία χρόνια του αυτοκράτορα Ηρακλείου η Βυζαντινή αυτοκρατορία δέχτηκε επίθεση από τους Άραβες, οι οποίοι ανάγκασαν το Θέμα Μεσοποταμίας να πληρώσει φόρο υποτέλειας, ενώ οι πόλεις Έδεσσα Μεσοποταμίας και Δάρα κυριεύθηκαν. Την ίδια χρονιά άλλος ένας Αραβικός στρατός υπό την ηγεσία του Αμρ ιμπν αλ-Ας επιτέθηκε στην Βυζαντινή Αίγυπτο, κυρίευσε τις παραλιακές πόλεις της Αιγύπτου αλλά δεν μπόρεσε να διασχίσει τον Νείλο επειδή δέχτηκε αντίσταση από τον Βυζαντινό στρατηγό Ιωάννη. Μετά από αιματηρή μάχη ανάμεσα στον Ιωάννη και τον Αμρ ιμπν αλ-Ας ο Ιωάννης έχασε και ο Αμρ ιμπν αλ-Ας ζήτησε από τον χαλίφη Ουμάρ ιμπν αλ-Χαττάμπ νέες ενισχύσεις. Ο στρατηγός Θεόδωρος που αντικατέστησε τον Ιωάννη συγκέντρωσε όλες τις δυνάμεις του στο Φρούριο της Βαβυλώνας, το μεγαλύτερο φρούριο της Αιγύπτου. Το καλοκαίρι του 640 ο Αμρ ιμπν αλ-Ας είχε συγκεντρώσει 15.000 άντρες. Με τις δυνάμεις αυτές ο Αμρ συνέτριψε τον Θεόδωρο βόρεια από την Βαβυλώνα πριν πολιορκήσει το φρούριο.
Συναυτοκράτορας
Ο Ηρακλεωνάς ανακηρύχτηκε Καίσαρας από τον πατέρα του αυτοκράτορα Ηράκλειο (630) και στην συνέχεια προήχθη σε Αύγουστο (4 Ιουνίου 638) σε τελετή που έγινε στο Παλάτι της Δάφνης μαζί με τον μικρότερο αδελφό του Δαυίδ (Τιβέριο) που ανακηρύχτηκε Καίσαρας. Μια περιγραφή της τελετής παρουσιάζεται στο Περί βασιλείου τάξεως, σύμφωνα με την οποία αφού αφαίρεσαν το καλυμμάχιον (Καισαρικό καπέλο) από το κεφάλι του Ηρακλεωνά, τοποθέτησαν το αυτοκρατορικό στέμμα, ενώ το καλυμμάχιον τοποθετήθηκε στο κεφάλι του Δαυίδ. Ο Ηράκλειος πέθανε (11 Φεβρουαρίου 641) και τον διαδέχθηκαν οι δυο γιοι του που ανακηρύχτηκαν αυτοκράτορες τον Μάιο του ίδιου χρόνου. Την εποχή που ανακηρύχτηκαν αυτοκράτορες ο Κωνσταντίνος Γ΄ ήταν 29 ετών και ο Ηρακλεωνάς 15 αφήνοντας την πραγματική εξουσία στον Κωνσταντίνο. Το Βυζαντινό κοινό σεβάστηκε την διαθήκη του Ηρακλείου αλλά δυσαρεστήθηκε έντονα από την διαδοχή επειδή ο Ηρακλεωνάς ήταν γιος παράνομου γάμου του μεγάλου αυτοκράτορα και είχε την φήμη του νόθου. Άλλο ένα γεγονός που ενόχλησε έντονα το Βυζαντινό κοινό ήταν η απουσία στην στέψη του 10χρονου γιου του Κωνσταντίνου Γ΄ Κώνστα, γεγονός που μπορούσε να τον αποκλείσει από την διαδοχή.
Ο Κωνσταντίνος Γ΄ πληροφορήθηκε από τον Υπουργό Οικονομικών Φιλάγριο ότι ο πατέρας του είχε δημιουργήσει ένα θησαυροφυλάκιο για την Μαρτίνα που το διαχειριζόταν ο Πατριάρχης Πύρρος. Προσπάθησε να κάνει κατάσχεση αφού με τα έσοδα τα οποία ήταν τεράστια και έφταναν 2.016.000 σόλιδους, μπορούσε να διαχειριστεί ολόκληρο τον θερινό στρατό. Ο Βαλεντίνος διορίστηκε αρχιστράτηγος της Ανατολής με σκοπό να απελευθερώσει την παραλιακή Αίγυπτο, ενώ ο στρατηγός Θεόδωρος αδυνατούσε να αποκρούσει τις Αραβικές επιθέσεις. Ο Κύρος Αλεξανδρείας διορίστηκε διοικητής Αιγύπτου με την ελπίδα να οχυρώσει την Αλεξάνδρεια, διότι οι Άραβες ήταν έτοιμοι να την πολιορκήσουν αφότου κατέλαβαν την Βαβυλώνα. Σύμφωνα με την διαθήκη του Ηρακλείου η Μαρτίνα οριζόταν κηδεμόνας και συναυτοκράτειρα, αλλά αυτή παράκουσε και ενεργούσε μόνη της αγνοώντας τον θετό της γιο με αποτέλεσμα ο λαός της Κωνσταντινούπολης να διχαστεί σε δύο παρατάξεις. Η παράταξη του Κωνσταντίνου Γ΄ ήταν ισχυρότερη αλλά η απώλεια της Αιγύπτου επέφερε μεγάλη πτώση στο κύρος του. Ο Κωνσταντίνος Γ΄ πέθανε σύντομα από φυματίωση (25 Μαΐου 641) ενώ κυκλοφόρησαν φήμες ότι τον δηλητηρίασε η Μαρτίνα για να μείνει ο γιος της μόνος αυτοκράτορας.
Πτώση
Η Μαρτίνα υλοποιώντας σχέδια του Κωνσταντίνου Γ΄ έστειλε τον Κύρο στην Αλεξάνδρεια μαζί με το στράτευμα, ενώ κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη τον Θρακικό στρατό για να τους αντικαταστήσει. Την ίδια εποχή ο Πατριάρχης Πύρρος στενός σύμβουλος της Μαρτίνας προσπάθησε να επιβάλει τον Μονοθελητισμό, πήρε την επισκοπή της Αλεξάνδρειας και απέκτησε μεγάλες θρησκευτικές εξουσίες. Η Μαρτίνα είδε ότι δεν υπήρχαν ελπίδες ανάκτησης της Αιγύπτου και έδωσε εντολή στον Κύρο να παραδοθεί στους Άραβες. Ο Βαλεντίνος που βρισκόταν στην Ανατολή αντέδρασε στα σχέδια, ενώ ταυτόχρονα ο Φιλάγριος εξορίστηκε στην Αφρική. Η Μαρτίνα και ο Ηρακλεωνάς έχασαν την υποστήριξη της Γερουσίας λόγω των φημών ότι δηλητηρίασαν τον Κωνσταντίνο Γ΄ και την στήριξη στον Μονοθελητισμό. Την ίδια εποχή οι σχέσεις της Μαρτίνας με τον Ηρακλεωνά περνούσαν κρίση, αφού η Μαρτίνα δεν μπορούσε να βρει τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους. Τον Αύγουστο του 641 ο Βαλεντίνος βάδισε με τον στρατό του στην Χαλκηδόνα με στόχο να πιέσει την Μαρτίνα να στέψει συναυτοκράτορα τον Κώνστα Β΄. Την ίδια εποχή που ο Βαλεντίνος βάδισε από την Μαύρη Θάλασσα για την Κωνσταντινούπολη το πλήθος στην πρωτεύουσα εξεγέρθηκε απαιτώντας από τον Πύρρο να στέψει τον Κώνστα, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί και να τον αντικαταστήσει ο Πατριάρχης Παύλος Β΄. Η Μαρτίνα βρέθηκε σε αδιέξοδο, ανακάλεσε τον Φιλάγριο από την Αφρική και διόρισε ξανά τον Βαλεντίνο κόμη των Εξκουβιτόρων. Το φθινόπωρο η Μαρτίνα όρισε συναυτοκράτορα τον Κώνστα Β΄ και μαζί του έστεψε τους μικρότερους αδελφούς του Ηρακλεωνά Μαρτίνο και Δαυίδ. Οι κινήσεις αυτές δεν έφεραν αποτέλεσμα επειδή ο Βαλεντίνος είχε πάρει τις αποφάσεις του, μπήκε στην πόλη, ανέτρεψε τον Ηρακλεωνά και την μητέρα του και τοποθέτησε αυτοκράτορα τον Κώνστα Β΄. Ο Βαλεντίνος τους χάρισε την ζωή αλλά έκοψε την γλώσσα της Μαρτίνας, την μύτη του Ηρακλεωνά και τον Ιανουάριο του 642 τους εξόρισε στην Ρόδο. Ήταν η πρώτη φορά που εκτελέστηκε το έθιμο του ακρωτηριασμού σε μέλη της βασιλικής οικογένειας ώστε να είναι ανίκανοι να διεκδικήσουν τον θρόνο και θα διατηρούνταν μέχρι την πτώση της αυτοκρατορίας. Έκτοτε δεν υπάρχει καμιά πληροφορία για τον Ηρακλεωνά, ο οποίος πιθανότατα πέθανε τον επόμενο χρόνο στην Ρόδο.
Πηγές – βιβλιογραφία
https://www.britannica.com/biography/Constantine-III-Byzantine-emperor
Αππελαίος 