Κύπρος, Ελλάδα και ο απανταχού Ελληνισμός τιμά την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και τον αγώνα για ελευθερία και αυτοδιάθεση. Ο απελευθερωτικός αγώνας ήταν η αφετηρία της εθνικής παλιγγενεσίας, καθώς πέτυχε την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους και εν συνεχεία την παρουσία της Ελλάδας στον πολιτικό χάρτη.

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την συμβολή των Κυπρίων στον αγώνα ενάντια στον οθωμανικό ζυγό, αφού πολλοί έσπευσαν να βοηθήσουν την εκστρατεία του Αλέξανδρου Υψηλάντη και τους μέχρι τότε υπόδουλους προς τον Οθωμανό δυνάστη. Πολλά ήταν τα θύματα του αγώνα, ενώ ακόμη περισσότεροι ήταν αυτοί που έχασαν την ζωή τους από τα αντίποινα που διέπρατταν οι Οθωμανοί στην Κύπρο.

Η δέσμευση του αρχιεπισκόπου Κυπριανού

Η Κύπρος συμμετείχε στην προετοιμασία της Επανάστασης των Φιλικών, αφού σύμφωνα με πηγές ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός δεσμεύτηκε πως θα συνεισφέρει στον απελευθερωτικό αγώνα με χρήματα και με προμήθειες για την οργάνωση της εξέγερσης των Ελλήνων κατά των Οθωμανών κατακτητών, παρόλο που η Κύπρος δεν συμπεριλαμβανόταν ως μία από τις περιοχές όπου θα πραγματοποιούνταν απελευθερωτικές ενέργειες.

Αυτό καταδεικνύει αφενός ότι η Φιλική Εταιρεία ήλπιζε στην υποστήριξη της Κύπρου για την επιτυχία του αγώνα, αξιοποιώντας την ως βάση ανεφοδιασμού των ελληνικών δυνάμεων, αφετέρου ότι ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός ήταν ενήμερος για τα σχέδια των Φιλικών, και πιθανότατα είχε και ο ίδιος μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία.

Εξάλλου, τον Οκτώβριο του 1820 ο ίδιος ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε στείλει επιστολή στον Κυπριανό, ευχαριστώντας τον για τη «γενναία συνεισφορά» που είχε υποσχεθεί δήθεν για το «Σχολείο της Πελοποννήσου». Iστορικοί εκτιμούν ότι αυτό που υπονοούσε ήταν η επικείμενη επανάσταση του 1821 και ο επικεφαλής της Φιλικής Εταιρείας χρησιμοποίησε αυτόν τον όρο για να μην κινήσει υποψίες σε περίπτωση που η επιστολή έπεφτε στα χέρια των Οθωμανών.

Τα λόγια του Κυπριανού έγιναν πράξη το 1821, όταν ο ναύαρχος Κανάρης με τα καράβια του έφτασε στην Κύπρο για να τα φορτώσει με προμήθειες για τους επαναστατημένους Έλληνες, χρήματα, αλλά και με Κύπριους εθελοντές που ήθελαν να ενισχύσουν τον αγώνα για την απελευθέρωση. Υπάρχουν καταγεγραμμένα επίσης στη διάρκεια της Επανάστασης δρομολόγια ελληνικών πλοίων από και προς την Κύπρο, όπου φορτώνονταν με αναγκαίες προμήθειες.

Οι Κύπριοι στα χαρακώματα

Κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, σημαντική θεωρείται η δράση της λεγόμενης «Φάλαγγας των Κυπρίων», μία ομάδα Κύπριων στρατιωτών με επικεφαλής τον στρατηγό Χατζηπέτρο, που πολέμησαν με ιδιαίτερη γενναιότητα σε διάφορες μάχες. Είχαν μάλιστα και τη δική τους σημαία, που ήταν λευκή με έναν μπλε σταυρό στη μέση και στο ένα τεταρτημόριο έγραφε «Σημαία ελληνική πατρίς Κύπρου».

Οι Κύπριοι που έλαβαν μέρος στις μάχες υπολογίζονται γύρω στους χίλιους, ενώ από πηγές της εποχής προκύπτει ότι περίπου 130 Κύπριοι έχασαν τη ζωή τους στη Μάχη των Αθηνών. Σημειώνεται πως, εδώ και μερικά χρόνια, στην ιερή πόλη του Μεσολογγίου, με δαπάνες της Κυπριακής Δημοκρατίας έχει αναγερθεί μνημείο αφιερωμένο σε όλους τους Κύπριους πεσόντες κατά την Επανάσταση του 1821 και ειδικότερα στην Έξοδο του Μεσολογγίου, τον Απρίλιο του 1826

στην Ιερά Πόλη του Μεσολογγίου υπάρχει και μνημείο αφιερωμένο στους Κύπριους πεσόντες, αφού Κύπριοι υπολογίζονται ανάμεσα στους νεκρούς της εξόδου του Μεσολογγίου.

Τα γεγονότα επί κυπριακού εδάφους

Πίσω στην Κύπρο, ο κόσμος προσπαθούσε να υποστηρίξει με κάθε τρόπο την εξέγερση κατά των Οθωμανών, ακόμα και με κίνδυνο της ζωής τους. Αυτό φυσικά εξόργισε τους Οθωμανούς, που προέβησαν σε θηριωδίες για να κάμψουν το φρόνημά τους και να τιμωρήσουν όσους ενίσχυαν τον ελληνικό αγώνα, αποτρέποντας έτσι και μία ενδεχόμενη εξέγερση. Με το ξέσπασμα της Επανάστασης, ο Τούρκος σουλτάνος διέταξε να αφοπλιστούν όλοι οι Έλληνες της Κύπρου, και ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός τους κάλεσε να υπακούσουν, προκειμένου να κατευνάσει τις υποψίες των Οθωμανών ότι σχεδιαζόταν εξέγερση επί κυπριακού εδάφους.

Ο ίδιος ο Κυπριανός, βέβαια, γνώριζε καλά πως οι Οθωμανοί έψαχναν αφορμή για να τον εκτελέσουν λόγω των πατριωτικών του αισθημάτων. Στις 9 Ιουλίου του 1821 ο πασάς Κιουτσούκ Μεχμέτ, ο τοπικός Οθωμανός κυβερνήτης, μετά από εντολή του σουλτάνου, κάλεσε σε συνάντηση στη Λευκωσία τους εκκλησιαστικούς ηγέτες και εκεί οι οθωμανικές δυνάμεις εκτέλεσαν δι’ απαγχονισμού τον αρχιεπίσκοπο Κυπριανό και τον αρχιδιάκονο Μελέτιο, και αποκεφάλισαν τους μητροπολίτες Πάφου, Κηρυνείας και Κιτίου.

Όμως αυτή ήταν μόνο η αρχή, καθώς τις επόμενες μέρες έφτασαν στο νησί 4.000 στρατιώτες από τη Συρία, οι οποίοι προχώρησαν σε μαζικές εκτελέσεις Κυπρίων που θεωρήθηκαν ύποπτοι για υποκίνηση πατριωτικών αισθημάτων στον ελληνόφωνο πληθυσμό. Εκτιμάται ότι μέσα σε πέντε μέρες εκτελέστηκαν δι’ απαγχονισμού ή αποκεφαλισμού τουλάχιστον 470 Κύπριοι. Τα αντίποινα των Οθωμανών συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης και εκτιμάται ότι πάνω από 2.000 ήταν οι Έλληνες της Κύπρου που σφαγιάστηκαν συνολικά.