Οι ιστορικές πηγές και τα τεκμήρια, για τις Μανιάτισσες μαχήτριες του 1821, δυστυχώς σπανίζουν, με αποτέλεσμα να μην αποδίδεται πάντα η προσφορά τους στο μέγεθος που πρέπει. Αυτό εν μέρει εξηγείται, δεδομένου ότι στο πολεμικό πεδίο της πρώτης γραμμής, έδρασαν κυρίως και ως γνωστόν οι άνδρες.

            Ποιος όμως από εμάς, δεν έχει ακούσει για τις ηρωίδες του Διρού, του Πολυάραβου ή για εκείνες που μαρτυρικά υπέστησαν το ολοκαύτωμα του Πύργου της Δεσφίνας το 1826, από τους τουρκοαιγύπτιους του Ιμβραήμ ;

          Με τις παραπάνω σκέψεις μας και, επιθυμώντας να αποδώσουμε έναν ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη όλων Τους, δίνουμε το λόγο σε μία πρωταγωνίστρια του πεδίου των μαχών : Την Σταυριανή Σάββαινα.

Την ηρωίδα καπετάνισσα, που στρατευόμενη κυρίως υπό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, αλλά και με άλλους οπλαρχηγούς μετά το θάνατο του ίδιου το 1822, δεν έλλειψε ούτε από το Βαλτέτσι, ούτε από τις μάχες της Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας, ούτε ακόμη και από την ιστορική νίκη των Μανιατών στη Βέργα του Αλμυρού κατά το 1826.

Μολονότι η ίδια ήταν χήρα, μητέρα ανήλικων ορφανών και ηλικίας περίπου 40 ετών κατά την επανάσταση, αυτό δεν την εμπόδισε από την αρχή του αγώνα να πιάσει τα όπλα και να κινήσει μαζί με τους πρωταγωνιστές για την ελευθερία του Έθνους. Ως τόπος καταγωγής της, κάτι που συνάγεται και από το «Σπαρτιάτισσα», που τότε ήταν συνώνυμο κατ’ εξοχήν της Μανιάτισσας, αναφέρεται στις πηγές και τη βιβλιογραφία κυρίως η Αρεόπολη (βλ. αρχείο Ρήγα Παλαμήδη, Σταύρο Καπετανάκη κλπ). Υπάρχει ωστόσο και η εκδοχή (βλ. Γιάννη Ρουμελιώτη) περί καταγωγής της από το χωριό Παρόρι, δίπλα στο Μυστρά.     

Παραθέτουμε αυτούσια παρακάτω από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.) την από

18-11-1829 (αδημοσίευτη έως τώρα) ιδιόχειρη επιστολή της, προς τον ίδιον τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, όπου η ίδια  απαριθμεί την παραδειγματική δράση της έναντι των εχθρών :   

«Εξοχώτατε Κυβερνήτα της Ελλάδος,

          Τολμώ μετά της ταπεινής μου αναφοράς να την παρακαλέσω οπού να δώσει μικράν συλλογήν επάνω εις τους πολέμους οπού ήσαν από την πρώτην στιγμήν του Ιερού Αγώνος τους οποίους την καταγραφήν (κάνω) μόνον και μόνον δια να λάβη την κάθε πληροφορίαν !

          Μαρτύρομαι εις τον Θεόν ότι δεν ψεύδομαι εις το μικρόν και ότι εις κάθε πόλεμον επρόσφερα την ίδιαν μου ζωήν εις υπεράσπισιν των Ιερών δικαιωμάτων της πατρίδος :

          Εξοχώτατε πρώτον πόλεμον έπιασα εις τα Φραγκόβρυσα απ’ έξω Τριπολιτζάς οπού εκατέβαιναν οι Τούρκοι από την Καρύταινα.

          Β. Εις τις Βλαχοκερασιές όπου εβγήκαν οι Τούρκοι από την Τριπολιτζάν και μας ετζάκισαν.

          Γ. Επολέμησα εις Βαλτέτζι και εβάσταξεν ο πόλεμος 24 ώρες. Εκεί εθανάτωσα Τούρκους με την πέτρα.

          Δ. Επολέμησα απ’ έξω της Αθήνας ώστε οπού πολλά ορμήσαμε του Ομέρ Βρυώνη εις το κάστρον.

          Ε. Επολέμησα απ’ έξω της Λεβαδείας πλησίον εις το Μοναστηράκι της Πέτρας και τόσον σημαντικός πόλεμος άναψεν όπου επληγώθησαν οι καπεταναίοι όπου ήτον κεφαλή της εκστρατείας μας. Η δούλη της όρμησεν μέσα εις τον πόλεμον τούτον ώστε δεν ηξεύρω να της ομολογήσω ειλικρινώς τι επίασα εκ του ενθουσιασμού μου,  τούτο μόνον τολμώ να της φανερώσω ότι άναψαν τόσον τα δέρματά μου εκ του πυρός ώστε όπου οι στρατιώτες όρμησαν και μου τα έσβηνον στοχαζόμενοι ότι έμεινα καταπληγωμένη εκ του πυρός τούτου. Ας έχει δόξα ο Άγιος Θεός όπου μου  χάρισεν την ζωήν μου.

          Ζ. Επολέμησα εις Τριπολιτζάν εις Μυστράν όπου επάρθη με ρεσάλτον. Εκεί εθανάτωσα δύο Τούρκους.

          Η. Εις Κορώνη δύο φορές  επολέμησα όπου τους σφαλήσαμε εις το κάστρον.

          Θ. Εις Κάρυστον επολέμησα και μας ετζάκισαν.

          Ι.  Εις το Αρμυρόν της Βέργας εθανάτωσα έναν Τούρκον Αρβανίτη μετά του πολέμου.

          Αυτά όλα Σεβαστέ Κυβερνήτα της τα φανερώνω δια να απαντήσει το ψεύδος ή αυτού εξοχότης της κακίας του εχθρού.

          Εξοχότατε, η δούλα της ευρίσκομαι εις Ναύπλιον ασθενής όπου από Αίγινα απέρασα κατ’ αυτάς τας μεγίστας ανάγκας μου. Ευχαριστώ μεγάλως εις την ευσπλαχνίαν του Σ. Αυταδέλφου της κυρίου κόμητα Βιάρου οπού ανέλαβα και εγλύτωσα του θανάτου, δι’ ο τολμώ να την παρακαλέσω να με ελεήσει μικράν βοηθείαν δια να δυνηθώ να λάβω τας δυνάμεις μου διότι μου ελαττώθησαν εκ της στερήσεως.

Μένω με βαθύτατον Σέβας.

Τη 18 Νοεμβρίου 1829                                      Η ταπεινή δούλα της

Ναύπλιον                                                           Σάβενα Σπαρτιάτισα»

Άξιο λόγου είναι πως ακόμα και σήμερα δεν γνωρίζουμε το πατρικό όνομα της αγωνίστριας. Σεβόμενη τις επιταγές της εποχής υιοθετούσε το όνομα του ανδρός της και παρά την σπουδαιότητα των κατορθωμάτων της ακόμα και μετά τον θάνατο του υπέγραφε με το όνομα του συζύγου της ως “Σάβενα” η γυναικα του Σάββα.

ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-ΓΑΚ, Αρχείο Γενικής Γραμματείας Περιόδου Καποδίστρια, Φ226Α, όπου η δημοσιευόμενη, από 18-11-1829, ιδιόγραφη αναφορά της προς τον Κυβερνήτη.

-Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας (ΑΕΠ), τόμος 4, σελ. 636, όπου η από 3-8-1829 αναφορά της προς την Δ΄ Εθνική Συνέλευση.

-Σταύρου Γ. Καπετανάκη «Οι Μανιάτες στην Επανάσταση του 1821» (Αθήνα 2015 – Παράρτημα εκδόσεως της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών – αρ. 18 , σελ. 188 – 189), όπου και περαιτέρω παραπομπές σε πηγές αναφερόμενες στην δράση και καταγωγή της Αγωνίστριας.

-Γιάννη Χ. Ρουμελιώτη «Ηρωίδες της Λακωνίας και της Μάνης Όλης (1453 – 1944)» (β΄ έκδοση 2011, «Αδούλωτη Μάνη», σελ 47 – 67).