Μετά την επιστροφή του, από το νησί Έλβα στο οποίο για οκτάμηνο βρισκόταν εξόριστος ο Ναπολέων, κατακτά με το στρατό του  «των 1.100 παλαιμάχων»  την ψυχή των Γάλλων και εγκαθίσταται πάλι στον Κεραμεικό στις 20 Μαρτίου 1815, ενώ οι Παρισινοί, που μόλις πριν από δέκα μήνες τον είχαν εξυβρίσει και προπηλακίσει, τον σηκώνουν στα χέρια. Πριν από μια εβδομάδα όμως, το Συνέδριο της Βιέννης, το οποίο είχε συνέλθει για τον καθορισμό του Χάρτη της Ευρώπης τον είχε χαρακτηρίσει εγκληματία και παράνομο.  Μετά από δεκαπέντε μέρες η Αγγλία, η Πρωσία, η Αυστρία και η Ρωσία συμφωνούν  «στη  διατήρηση ενός στρατού εκστρατείας μέχρι της εκθρονίσεως του Ναπολέοντα».

Μετά την απόρριψη από τους Συμμάχους των προτάσεων ειρήνης του Ναπολέοντα στις 8 Απριλίου 1815, ο Γάλλος Αυτοκράτορας επιδίδεται, με την ταχύτητα και τη δραστηριότητα που τον διέκριναν, στη συγκέντρωση και οργάνωση των πολεμικών δυνάμεων της πατρίδας του για να αντιμετωπίσει το νέο Συμμαχικό Συνασπισμό. ΄Ετσι,  στην απόφαση των συμμάχων να βαδίσουν προς το Παρίσι με τους 750.000 άνδρες περίπου που είχαν δύναμη οι ανεξάρτητες στρατιές τους, ο Ναπολέων αντιδρά με την κεραυνοβόλο ενέργεια που τον χαρακτήριζε.  Αφού κατόρθωσε να έχει επιστρατεύσει σε όλη τη Γαλλία 200.000 άνδρες περίπου, συγκεντρώνει 128.000 απ΄αυτούς στα σύνορα του Βελγίου.

Σκοπός του ήταν να εφαρμόσει και πάλι τη γνώριμη και ριψοκίνδυνη στρατηγική του.  Αν κατόρθωνε να επιτεθεί αλληλοδιαδοχικά και με επιτυχία εναντίον του Ουέλιγκτον και του Μπλύχερ, πριν δοθεί σ΄αυτούς χρόνος να συγκεντρώσουν τις στρατιές τους, η Αγγλία πιθανόν να έμενε εκτός πολέμου για τους αμέσως επόμενους μήνες και το Βέλγιο  θα μετατρεπόταν κατά πάσα πιθανότητα σε σύμμαχο της Γαλλίας δίνοντας της έτσι τη δυνατότητα να στραφεί κατά των Αυστριακών και των Ρώσων.  Αν, στη συνέχεια, απειλούσε τη Βιέννη και νικούσε τον Αυστριακό στρατό, τότε θα νικούσε και τους Ρώσους. Έτσι , η νίκη ασφαλώς θα ήταν πια οριστική.

Η Εισβολή στο Βέλγιο – Οι Μάχες Κατρ Μπρα και Λινύ

Η Εισβολή στο Βέλγιο – Οι Μάχες Κατρ Μπρα και Λινύ

Με τις συνθήκες αυτές, ο Ναπολέων εισέβαλε στις 15 Ιουνίου του 1821 στο Βέλγιο και προήλασε προς το Σαρλερουά με τις τρεις χαρακτηριστικές φάλαγγες του.  Αριστερά, ο στρατάρχης Νέυ με δύο Σώματα Στρατού.  Δεξιά, ο στρατηγός Γκρουσύ με ένα Σώμα Στρατού.  Στο κέντρο, ο Ναπολέων, με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του αποτελούμενο από δύο Σώματα Στρατού, τεσσάρων σωμάτων Ιππικού και την Αυτοκρατορική Φρουρά του, Παλαιά και Νέα.

Στις 16 Ιουνίου 1821, ο Ναπολέων επιτίθεται εναντίον της αναπτυγμένης στην περιοχή Λιέγης-Ναμύρ-Σαρλερουά-Ουάβρ Πρωσικής στρατιάς του Μπλύχερ, με τον Γκρουσύ στο Λινύ και με το Νέυ στο Κατρ Μπρα, όπου βρισκόταν το σημείο διαχωρισμού της Πρωσικής από την Ολλανδο-Βελγο-Αγγλική στρατιά του Ουέλιγκτον, η οποία ήταν αναπτυγμένη στην περιοχή Βρυξελλών-Γάνδης-Κουτραί-Μονς-Νιβέλ. Και οι δύο μάχες που κατέληξαν στη νίκη των Γάλλων, έδωσαν στο Ναπολέοντα τη λανθασμένη εντύπωση ότι, μετά τη διάλυση της Πρωσικής στρατιάς, η επίθεση κατά της δεύτερης αντιπάλου στρατιάς του Ουέλιγκτον, κεραυνοβόλος σύμφωνα με την προσφιλή τακτική του, θα ήταν αναμφισβήτητα και νικηφόρα.

Περιγραφή  του Πεδίου της Μάχης

Το πεδίο της Μάχης

Ο χώρος στον οποίο έγινε η κοσμοϊστορική μάχη βρίσκεται στην επαρχία, Νιβέλ, του νομού Βραβάντης του Βελγίου, περίπου 20 χιλιόμετρα νότια από τις Βρυξέλλες και αμέσως μετά την νότια παρυφή του μεγάλου δάσους Σουάνη, το οποίο αρχίζει από τις Βρυξέλλες και η νότια παρυφή του εφάπτεται στον ανοικτό χώρο του πεδίου της μάχης.  Η οδός Βρυξέλλες-Σαρλερουά, αφού διασχίσει από το ύψος των Βρυξελλών το αδιάβατο αυτό δάσος με τα πανύψηλα δέντρα, διέρχεται από το χωριό Βατερλώ και στη συνέχεια εισέρχεται στον ακάλυπτο  χώρο του πεδίου της μάχης, διαχωρίζοντάς το στα δύο και διερχόμενη από το χωριό Μόντο Σαιντ Ζαν. Ακολουθεί νότια κατεύθυνση και από το χωριό Κατρ Μπρα καταλήγει στην κωμόπολη Σαρλερουά. Από το χώρο της μάχης και σε απόσταση περίπου:

• Είκοσι χιλιόμετρα νοτιοανατολικά βρίσκεται η πόλη Ζεμπλού.
• Δεκαπέντε χιλιόμετρα βορειοανατολικά βρίσκεται η πόλη Ουάβρ.
• Δέκα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά βρίσκεται η πόλη Νιβέλ.
• Πέντε χιλιόμετρα βόρεια, βρίσκεται το χωριό Βατερλώ, στο οποίο ο Αγγλος στρατάρχης Ουέλιγκτον είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του, απ’ όπου εξέδωσε το πρώτο ανακοινωθέν της νίκης.  Σώζεται ακόμη το σπίτι στο οποίο πέρασε ο Ουέλιγκτον τη νύκτα της 17/18 Ιουνίου ανυπομονώντας για την απάντηση του Μπλύχερ.  Σώζεται, επίσης, το ξενοδοχείο στο οποίο ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραψε το αργότερο το 1861, το αναφερόμενο στη δραματική μάχη κεφάλαιο των  «Αθλίων»  του.  Τέλος, στη δυτική παρυφή του χωριού Βατερλώ και στη θέση, όπου τραυματίσθηκε ο Πρίγκιπας της Ουράγγης βρίσκεται το μνημείο του  «Λόφου του Λέοντος»  που ολοκληρώθηκε το 1826 και αποτελείται από χωμάτινη κόλουρη πυραμίδα, με διάμετρο βάσης 160 μέτρα και ύψος 45 μέτρα και στην κορυφή της έχει τοποθετηθεί τεράστιο λιοντάρι από χυτοσίδηρο που ατενίζει προς το ορατό σε απόσταση 4-5 χιλιομέτρων πεδίο της μάχης και προς τη Γαλλία.

Χαρακτηριστικά του Χώρου

Χαρακτηριστικά του πεδίου μάχης

Το πεδίο της μάχης είναι πεδινός και ακάλυπτος χώρος, διάσπαρτος από ομαλούς χωματόλοφους που σχηματίζουν ομαλές μικρές επί μέρους κοιλάδες, όπως είναι το γενικότερο έδαφος του Βελγίου.  Ο ακριβής χώρος στον οποίο παρατάχθηκαν οι αντίπαλοι, είναι μια μικρή και ακάλυπτη κοιλάδα με μικρούς χωματολοφίσκους.  Τη βόρεια παρυφή της χαρακτηρίζει η λοφοσειρά Μοντ Σαιντ Ζαν που εφάπτεται στη νότια παρυφή του δάσους Σουάνη, ενώ τη νότια παρυφή του πεδίου της μάχης χαρακτηρίζει άλλη λοφοσειρά πάνω στην οποία βρίσκεται το χωριό Πλανσενουά.  Οι διάσπαρτοι λοφίσκοι είναι ύψους 120-150 μέτρων, ενώ το υψόμετρο του γύρω χώρου δεν είναι μικρότερο από 80 μέτρα.

Αλλα χαρακτηριστικά σημεία ή χώροι που αποτελούσαν εδάφη τακτικής σημασίας για την εποχή εκείνη, ήταν :

• Η Αγροικιακή έπαυλη Ουγκομόν στη δυτική πλευρά του χώρου της μάχης κοντά στην οδό Μοντ Σαιν Ζαν-Νιβέλ.
• Η Αγροικία Λα Αΐ Σαιντ στην οδό Μοντ Σαιντ Ζαν-Κατρ Μπρα.
• Η απότομη χαράδρα 500 περίπου μέτρα νότια του χωριού Μοντ Σαιν Ζαν που σχηματιζόταν από ρυάκι και αποτελούσε εμπόδιο για το πεζικό και το ιππικό της εποχής.
• Η Αγροικία Παπελότ στην ανατολική πλευρά του χώρου της μάχης και πάνω σε μια από τις πολλές ατραπούς του, αυτήν που οδηγούσε από την παραπάνω απότομη χαράδρα προς τη διάβαση Σαιντ Λαμπέρ, μέσω της οποίας διαβάσεως διέρχονται σχεδόν όλες οι από την περιοχή της πόλης Ουάβρ ατραποί και οδοί προς το χώρο της μάχης.

Η αμυντική οργάνωση του εδάφους είχε προωθηθεί επαρκώς από τα στρατεύματα του Ουέλιγκτον και είχε ισχυροποιήσει στο έπακρο την εγκατάσταση του πεζικού και την τάξη του πυροβολικού στην πρώτη γραμμή μάχης.  Οι γήλοφοι που υπήρχαν, εξυπηρετούσαν άριστα τόσο την τάξη του πυροβολικού που δεν ήταν αναγκαίο στην πρώτη γραμμή και τις εφεδρείες του πεζικού, όσο και κυρίως την απόκρυψη του ιππικού πριν από την επέλασή του, η οποία διευκολυνόταν από την ομαλότητα των γηλόφων και τη βατότητα γενικά του εδάφους.

Η καλυμμένη μ’ αυτόν τον τρόπο  «Αμυντική τοποθεσία του Αγίου Ιωάννη»  παρείχε ευρεία παρατήρηση προς τα εμπρός και κάλυπτε τα νώτα της στην παρυφή του μεγάλου δάσους Σουάνη, το οποίο όχι μόνο δεν επέτρεπε ελιγμούς μαχόμενων στρατευμάτων αλλά καθιστούσε πολύ δύσκολη και την απλή κίνηση μέσα από το ίδιο.  Μ’ αυτόν τον τρόπο, ενώ κάλυπτε τα νώτα της στρατιάς του Ουέλιγκτον, υποχρέωσε παράλληλα τα στρατεύματα του σε άμυνα μέχρι τέλους.

Δυνάμεις και Διάταξη των Αντιπάλων

Το Ανθρώπινο Δυναμικό

Οποιαδήποτε σύγκριση μεταξύ των δύο κύριων πρωταγωνιστών της μάχης του Βατερλώ, απολήγει στο ότι ποτέ δύο άνδρες δεν υπήρξαν τόσο διαμετρικά αντίθετοι όσο ο Ναπολέων και ο Ουέλιγκτον.  Ο πρώτος ήταν εναντίον οποιουδήποτε συστήματος το οποίο δεν ήταν της δικής του επινοήσεως και ο δεύτερος ήταν ο γνήσιος εκπρόσωπος και  «θεμέλιος λίθος » του κατεστημένου, το οποίο στήριξε και με το οποίο ανυψώθηκε.

Τα Γαλλικά στρατεύματα λάτρευαν κυριολεκτικά το  Ναπολέοντα. Πίστευαν στην προσωπικότητά του ακόμη και όταν τους συμπεριφερόταν άσχημα ή τους εγκατέλειπε μετά την ήττα στην Αίγυπτο και τη Ρωσία, για να επιστρέψουν μόνοι τους στη Γαλλία.  Την πρώτη περίοδο της σταδιοδρομίας του, οι νίκες του οφείλονταν στην επιδεξιότητα και την τόλμη, αλλά αργότερα, όταν μεταβίβασε τη διοίκηση σε άλλους, είχε την απαίτηση μόνο για ένα πράγμα, τη νίκη απέναντι σε οποιοδήποτε τμήμα.  Σπαταλούσε τους άνδρες, αναπτύσσοντας τους με τέτοιο τρόπο που παρόλο ότι του έδινε τη νίκη, είχε πολλές απώλειες.  Κι όμως, τον Ναπολέοντα τον αγαπούσαν και μπορούσε να βασίζεται πάντα στην αφοσίωση του στρατού του σ’ αυτόν.

Τα στρατεύματα του Ουέλιγκτον, από την άλλη πλευρά τον σεβόντουσαν, αλλά δεν τον αγαπούσαν.  Σύμφωνα με την αντίληψη του Ουέλιγκτον, το μεγαλύτερο παράπτωμα στο οποίο μπορούσε να υποπέσει ο στρατιώτης ήταν να μην εκτελέσει το καθήκον του και η ανδρεία συνυπήρχε με την έννοια του καθήκοντος.  Μεταξύ των όπλων διαχώριζε και εκτιμούσε περισσότερο το πεζικό και αναλάμβανε ατελείωτους αγώνες για να το προστατεύσει.

Πιθανόν, η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των δυό στρατών να ήταν στον τρόπο με τον οποίο αποκτούσαν τους αξιωματικούς τους.  Η πλειοψηφία των αξιωματικών του Ναπολέοντα, μετά την εξαφάνιση των «Οίκων των Ευγενών» κατά την επανάσταση στη Γαλλία, προερχόταν από τα σπλάχνα του στρατεύματος, ενώ οι ΄Αγγλοι αξιωματικοί αποκτούσαν τους βαθμούς τους λόγω πλούτου και γενεαλογικού δέντρου.

Ο Γαλλικός στρατός, είχε ασφαλώς μεγαλύτερη ικανότητα προσαρμογής στις συνθήκες εκστρατείας από τον Αγγλικό.  Η συνήθεια του Ναπολέοντα να ενδιαφέρεται λιγότερο από τον Ουέλιγκτον για τη διατροφή και γενικά τη διοικητική μέριμνα, είχε ως αποτέλεσμα την απόκτηση μεγαλύτερης ικανότητας του Γαλλικού στρατού να κατασκευάζει νυκτοφυλακές και έργα εκστρατείας, με τη χρησιμοποίηση κάθε υλικού και μέσου που έβρισκε.

Ο Οπλισμός

Είναι γεγονός ότι την εποχή των Ναπολεόντειων πολέμων, παρά τις υπάρχουσες μικροδιαφορές στα τεχνικά χαρακτηριστικά, ο οπλισμός και των τριών στρατών ήταν στην ουσία ο ίδιος.  Ειδικότερα :

1. Στο πεζικό χρησιμοποιούσαν το Μουσκέτο (αρχέγονο τυφέκιο με λείο το εσωτερικό της κάννης), με βάρος 7,5 κιλά, μήκος 1,5 μέτρο, διαμέτρημα 16 χιλιοστά, δραστικό βεληνεκές 75 μέτρα (μέγιστο 500 μ.) και ταχυβολία 2 βολών ανά 1 λεπτό (για καλά εκπαιδευμένα στρατεύματα και πολύ περιορισμένο χρόνο).  Η ξιφολόγχη προσέθετε επίσης 0,5 μέτρο μήκος στο Μουσκέτο.
2. Στο ιππικό χρησιμοποιούσαν την ευθεία σπάθη με μήκος 3 μέτρα περίπου και μερικές φορές το πιστόλιο με μία ή δύο παράλληλες κάννες (πυροδότηση με πυρόλιθο).
3. Στο πυροβολικό χρησιμοποιούσαν τα αρχέγονα πυροβόλα (χωρίς μηχανισμό εξουδετερώσεως της προς τα πίσω ωθήσεως με κάθε βολή).  ΄Εβαλλαν με οβίδες των 2,5 και 5 λιβρών.

Δύναμη, Οργάνωση και Τακτική Μάχης

Δύναμη, Οργάνωση και Τακτική Μάχης

• Αγγλικού Στρατού και Συμμάχων από τις Κάτω Χώρες
  • Το επιτελείο του Ουέλιγκτον αποτελούσαν βασικά ο ιδιαίτερος γραμματέας, ο γενικός υπασπιστής, ο διοικητής πυροβολικού και ο διοικητής μηχανικού.  Στο επιτελείο, επίσης, ανήκε ο πρίγκιπας Φρειδερίκος των Κάτω Χωρών με τον επιτελάρχη του και ο Πρώσος στρατηγός Φον Μούλφιγκ, γενικός επιμελητής της στρατιάς του Μπλύχερ, ως σύνδεσμος αξιωματικός.
  • Ο Στρατός, με δύναμη 93.643 ανδρών και 174 πυροβόλων συγκροτήθηκε σε 115 τάγματα πεζικού, 129 ίλες ιππικού, 29 πυροβολαρχίες και μηχανικό. ΄Ηταν οργανωμένος και τον αποτελούσαν:
    • 1ο Σώμα Στρατού, από τέσσερις μεραρχίες πεζικού μια μεραρχία ιππικού, εννέα πυροβολαρχίες και μηχανικό, υπό τον πρίγκιπα της Ουράγγης και διάδοχο των Κάτω Χωρών Γουλιέλμο.
    • 2ο Σώμα Στρατού, από τρεις μεραρχίες πεζικού, μία Αννοβεριανή Ταξιαρχία Ιππικού, έξι πυροβολαρχίες και μηχανικό, υπό τον Υποστράτηγο – Λόρδο Χιλλ.
    • Γενικές εφεδρείες που συνιστούσαν:
      • Δύο μεραρχίες πεζικού, το στράτευμα του Νασσάου, το στράτευμα του Μπράνσγουϊκ, οκτώ πυροβολαρχίες και μηχανικό.
      • Ενα σώμα ιππικού από επτά ταξιαρχίες ιππικού, έξι πυροβολαρχίες και μηχανικό, υπό τον Υποστράτηγο – Λόρδο Άξμπριτζ.

Πρωσικού  Στρατού

Το επιτελείο του Μπλύχερ βασικά αποτελούσαν ο επιτελάρχης και ο γενικός επιμελητής.  Τα καθήκοντα του τελευταίου, αποσπασμένου ως συνδέσμου στο επιτελείο του Ουέλιγκτον, εκτελούσε ο στρατηγός βοηθός επιμελητής.

Ο Στρατός, με δύναμη 117.697 άνδρες και 312 πυροβόλα, συγκροτημένος σε 132 τάγματα πεζικού, 135 ίλες ιππικού, 39 πυροβολαρχίες και 8 λόχους μηχανικού, ήταν οργανωμένος και  αποτελούνταν:

• 1ο Σώμα Στρατού, από τέσσερις ταξιαρχίες πεζικού, μια μεραρχία ιππικού, δώδεκα πυροβολαρχίες και δύο λόχους μηχανικού, υπό το Στρατηγό Φον Τσίτεν.
• 2ο Σώμα Στρατού, από τέσσερις ταξιαρχίες πεζικού, μια μεραρχία ιππικού, δέκα πυροβολαρχίες και δύο λόχους μηχανικού, υπό το Στρατηγό Φον Πιρχ.
• 3ο Σώμα Στρατού, από τέσσερις ταξιαρχίες πεζικού, μία μεραρχία ιππικού, έξι πυροβολαρχίες και δύο λόχους μηχανικού, υπό το Στρατηγό – Βαρώνο Φον Τίλμαν.
• 4ο Σώμα Στρατού, από τέσσερις ταξιαρχίες πεζικού, μία μεραρχία ιππικού, ένδεκα πυροβολαρχίες και δύο λόχους μηχανικού, υπό το Στρατηγό – Κόμη Μπύλωφ Φον Ντένεβιτς.

Γαλλικού Στρατού

Το επιτελείο του Ναπολέοντα αποτελούσαν βασικά: ο αυλάρχης, ο διευθυντής του ιδιαίτερου γραφείου, ο αρχηγός του επιτελείου, ο διοικητής πυροβολικού και ο διοικητής μηχανικού.  Στο επιτελείο ανήκε, επίσης, ο Δούκας του ΄Ελσιγκεν και Πρίγκιπας της Μόσχας Στρατάρχης Νέυ, ο οποίος ήταν στη διάθεση του Αυτοκράτορα και, συνήθως, είχε την ηγεσία της κύριας μάχης ή τη διεύθυνση μικρών ανεξάρτητων επιχειρήσεων σύμφωνα με τα σχέδια, τις ανάγκες και τις αποφάσεις του Ναπολέοντα.

Ο Στρατός, με δύναμη 128.028 άνδρες και 388 πυροβόλα ήταν συγκροτημένος σε 194 τάγματα πεζικού, 160 ίλες ιππικού 47 πυροβολαρχίες και μηχανικό, είχε οργάνωση και τον αποτελούσαν :

• 1ο Σώμα Στρατού, από τέσσερις μεραρχίες πεζικού, μια μεραρχία ιππικού, έξι πυροβολαρχίες και μηχανικό υπό το Στρατηγό-Κόμη του Ερλόν.
• 2ο Σώμα Στρατού, από τέσσερις μεραρχίες πεζικού, μια μεραρχία ιππικού, εξ πυροβολαρχίες και μηχανικό, υπό το Στρατηγό-Κόμη Ρεΐγ. Διοικητής μιας μεραρχίας του σώματος αυτού ήταν ο αδελφός του Αυτοκράτορα, Βασιλιάς Ιερώνυμος.
• 3ο Σώμα Στρατού από τρεις μεραρχίες πεζικού, μια μεραρχία ιππικού, πέντε πυροβολαρχίες και μηχανικό, υπό το Στρατηγό-Κόμη Βαν Νταμ.
• 4ο Σώμα Στρατού, από τρεις μεραρχίες πεζικού, μια μεραρχία ιππικού, πέντε πυροβολαρχίες και μηχανικό, υπό το Στρατηγό-Κόμη Ζεράρ.
• 6ο Σώμα Στρατού, από τρεις μεραρχίες πεζικού, τέσσερις πυροβολαρχίες και μηχανικό, υπό το Στρατηγό-Κόμη του Λαμπώ.
• Ανεξάρτητο Σώμα Στρατού της παλιάς και νέας Αυτοκρατορικής Φρουράς, από μία μεραρχία ιππικού, δεκατρείς πυροβολαρχίες, μηχανικό και μεταγωγικό σώμα της Φρουράς, υπό το Στρατάρχη Ντρουό.
• Εφεδρεία ιππικού υπό το Στρατάρχη-Μαρκήσιο ντε Γκρουσύ, από τέσσερα σώματα ιππικού.  Το καθένα, Ι, ΙΙ, ΙΙΙ και ΙV Σώμα Ιππικού υπό τους Στρατηγούς Κόμητες Παζόλ, ΄Εξελμανς, Κέλερμαν και Μιλώ αντίστοιχα, διέθετε δύο μεραρχίες ιππικού και δύο πυροβολαρχίες.
• Μονάδες Διοικητικής Μέριμνας, του λεγόμενου μεγάλου όρχου, υπό το Στρατηγό-Βαρώνο Νεγκρ.

Τακτική και Σχηματισμοί Μάχης

Την εποχή των Ναπολεόντειων πολέμων η τακτική χρησιμοποίηση των μονάδων ελιγμού, πεζικού και ιππικού, δε διέφερε βασικά από τη σημερινή τακτική χρησιμοποίηση του πεζικού και των τεθωρακισμένων.  Την ίδια άποψη με γενικότερη έννοια μπορούμε να διατυπώσουμε για τις μονάδες υποστηρίξεως μάχης και για τις μονάδες διοικητικής μέριμνας.

Ομως υπήρχαν μικροδιαφορές και ιδιαίτερα:

1. Στη χρησιμοποίηση του πυροβολικού, το οποίο πολύ συχνά τασσόταν στην πρώτη γραμμή για λόγους βεληνεκούς με αποτέλεσμα οι πυροβολητές να έχουν ελάχιστες πιθανότητες διασώσεως, όταν δεχόντουσαν επίθεση ιππικού και τα πυροβόλα τους να αλλάζουν συνεχώς κυρίως κατά τη διάρκεια της μάχης.
2. Στη χρησιμοποίηση του πεζικού, του οποίου η βασική μονάδα προχωρούσε με τα τετράγωνα ή άλλους σχηματισμούς.

Διάταξη (Σχεδ. 22)

• Αγγλοσυμμαχικής Στρατιάς
  • Η στρατιά του Ουέλιγκτον εγκαταστάθηκε αμυντικά στη λοφοσειρά του Αγίου Ιωάννη και ιππαστί στην οδό Βρυξέλλες-Βατερλώ-΄Αγιος Ιωάννης-Ματρ Μπρα-Σαρλερουά. Την παραπάνω τοποθεσία άμυνας είχε επιλέξει ο Ουέλιγκτoν με την προϋπόθεση ότι η πρωσική στρατιά θα τον βοηθούσε από τα ανατολικά και από την κατεύθυνση Ουάβρ, με ένα τουλάχιστο σώμα στρατού.
  • Στο Δυτικό Κέντρο εγκαταστάθηκε ο Πρίγκιπας της Οράγγης με τέσσερις περίπου μεραρχίες πεζικού, αναπτυγμένες μέχρι το Δυτικό ΄Ακρο, ενώ στο Ανατολικό Κέντρο τοποθετήθηκε ο υποστράτηγος Πικτόν με δύο μεραρχίες πεζικού μέχρι και το Ανατολικό ΄Ακρο στην αγροικία Παπελότ.  Οι αγροτικές επαύλεις Ουγκομόν  και η Λα Αΐ Σαιντ επανδρώθηκαν επίσης με τα αναγκαία τμήματα πεζικού και πυροβολικού και αποτελούσαν σημεία στηρίγματος της αμυντικής τοποθεσίας.  Πίσω οι εφεδρείες πεζικού και ιδιαίτερα ιππικού υπό τον Αξμπριτζ, βρισκόντουσαν υπό τις διαταγές του Ουέλιγκτον.
• Γαλλικής Στρατιάς
  • Ο Ναπολέων συγκέντρωσε τελικά τα στρατεύματά του στο χώρο βόρεια του χωριού Πλανσενουά με διάταξη παράλληλη προς τη διάταξη της Αγγλοσυμμαχικής στρατιάς, από την οποία απείχαν περίπου 1.000-1.500 μ. και χωρίζονταν, κυρίως, στο κέντρο με ένα μικρό ρυάκι και απότομη χαράδρα, σε παράλληλη κατεύθυνση προς τη διάταξη των αντιπάλων.
  • Το πεζικό και πυροβολικό των ΙΙ και Ι Σωμάτων Στρατού, υπό το Ρέιγ και Ερλόν, δυτικά και ανατολικά της πρώτης γραμμής μάχης, καλυπτόταν στα άκρα από τις αντίστοιχες μεραρχίες ιππικού των δύο αυτών σωμάτων.  Στα νώτα τους τα ΙΙΙ και ΙV Σώματα Ιππικού, ακολουθούμενα από μία μεραρχία ιππικού το καθένα από τις μεραρχίες ιππικού της Αυτοκρατορικής Φρουράς και από τον υπόλοιπο όγκο της Γαλλικής Στρατιάς στο κέντρο και από το ύψος της αγροικίας Μπελ Αλιάνς και νότια από τις δύο πλευρές της οδού ΄Αγιος Ιωάννης-Κατρ Μπρα.

Σχέδια και Αποστολές Αντιπάλων

Αγγλοσυμμαχικής Στρατιάς

Το πρωί της 17ης Ιουνίου ο Ουέλιγκτον, εκμεταλλεύθηκε την αδράνεια των Γάλλων μετά τη μάχη στο Κατρ Μπρα και απέσυρε χωρίς δυσχέρειες και πίεση τα στρατεύματά του στην αμυντική τοποθεσία του Αγίου Ιωάννη.

Το απόγευμα της ίδιας μέρας εγκατέστησε το στρατηγείο του στο χωριό Βατερλώ με την απόφαση, είτε να δώσει την αποφασιστική μάχη αμυνόμενος στην τοποθεσία του Αγίου Ιωάννη, είτε να συμπτυχθεί την επομένη βορειότερα.  Γι’ αυτό ζήτησε να μάθει από τον Πρώσο Στρατάρχη Μπλύχερ «Αν μετά τη νίκη των Γάλλων επί των Πρώσων στο Λινύ στις 16 Ιουνίου, μπορούσε να υπολογίζει στη βοήθεια ενός πρωσικού σώματος στρατού, που θα ενεργούσε πλευρικά κατά των Γάλλων από την κατεύθυνση της Ουάβρ».

Λίγο μετά τις 0200 στις 18 Ιουνίου έλαβε την παρακάτω επιστολή του Μπλύχερ :  «Το 4ο Σώμα Στρατού υπό το Στρατηγόν-Κόμητα Μπύλωφ Φον Ντένεβιτς θα βάδιζε μόλις άρχιζε να φέγγει προς το Βατερλώ, ακολουθούμενο από τα 1ο και 2ο Σώματα».

Μετά απ’ αυτό ο Ουέλιγκτον, αποφάσισε να δεχθεί την αποφασιστική μάχη το πρωί της επόμενης ηέρας, στην τοποθεσία που είχε επιλεγεί.

Το Σχέδιό του γενικά ήταν:  «Να αμυνθεί επί της τοποθεσίας του Αγίου Ιωάννου, χωρίς ιδέα υποχωρήσεως, για την κατατριβή της στρατιάς του Ναπολέοντα και συντριβή της, ή την καταστροφή της δικής του στρατιάς».

Γαλλικής Στρατιάς

Το ίδιο πρωί της 17ης Ιουνίου ο Ναπολέων, μετά τη νίκη του την προηγούμενη ημέρα στο Λινύ, άρχισε να δέχεται πληροφορίες, ότι οι Πρώσοι υποχωρούσαν προς τη Λιέγη και το Ναμύρ.  Στην πραγματικότητα ήταν η πρώτη από τις πολλές παρεξηγήσεις που έμελλε να συμβούν τη μοιραία εκείνη μέρα, γιατί το κύριο σώμα της στρατιάς του Μπλύχερ βάδιζε σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση, δηλαδή προς την Ουάβρ.

Ο στρατάρχης Νέυ, μετά τη νίκη του στο Κατρ Μπρα, πίστευε ότι είχε ολόκληρη την Αγγλική στρατιά μπροστά του και δε φρόντισε να στείλει ούτε μία περίπολο για αναγνώριση και ενημέρωσή του.

Επίσης,ο Nαπολέων, σε αντίθεση με την περίσκεψη που τον χαρακτήριζε μετά από μια μάχη, χωρίς να εκμεταλλευθεί την πρωσική υποχώρηση, περιορίσθηκε, παράδοξα, μόνο στο να κάνει έφιππος μια περιοδεία στο στρατόπεδο της μάχης, με τη βεβαιότητα ότι, μια επίθεση τώρα κατά της στρατιάς του Ουέλλιγκτον, θα του έδινε την ευκαιρία να διαλύσει την Αγγλοσυμμαχική στρατιά, χωρίς ο Μπλύχερ να είναι σε θέση να βοηθήσει τον Ουέλιγκτον.

Οταν, αργά πια, αφυπνίσθηκε, αντιλήφθηκε ότι τόσο ο Ουέλιγκτον όσο και ο Μπλύχερ, είχαν κατορθώσει να αποφύγουν την ήττα.  Μετά από αυτό, αφού διέταξε τον Γκρουσσύ να καταδιώξει ανελέητα τον Μπλύχερ, τηρώντας την επαφή μαζί του, τέθηκε καλπάζοντας επικεφαλής της φάλαγγάς του για να την οδηγήσει σε καταδίωξη των ΄Αγγλων.  Αλλά, ο καιρός, ήταν κι αυτός εναντίον του.  Δυνατή βροχή εμπόδισε τους Γάλλους να διασχίσουν το ανοικτό πεδίο και τους υποχρέωσε να χρησιμοποιήσουν τη μοναδική ανεπαρκή οδό, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος από το στράτευμα να μείνει πολύ πίσω και, όταν τελικά ο Ναπολέων σταμάτησε για να διανυκτερεύσει, πολλοί από τους στρατιώτες του συνέχιζαν να φθάνουν μέχρι τις πρωινές ώρες στις 18 Ιουνίου.

Μετά από όλα αυτά ο Ναπολέων αποφάσισε αναγκαστικά να αναβάλει τη μάχη για το πρωί της επόμενης ημέρας.

Το Σχέδιό του γενικά ήταν: «Καλυπτόμενος, με ένα σώμα στρατού υπό τον Γκρουσσύ, προς την ανατολική κατεύθυνση από τη Ουάβρ, όπου είχε αποσυρθεί ο Πρωσικός στρατός, να επιτεθεί μετωπικά κατά της στρατιάς του Ουέλιγκτον, που ήταν εγκαταστημένη αμυντικά στην τοποθεσία Αγίου Ιωάννη, μετά από προηγούμενο επιθετικό αντιπερισπασμό προς τα δυτικά κατά του σημείου στηρίγματος των Αγγλων στην αγρέπαυλη Ουγκομόν, για την ανατροπή και συντριβή της συμμαχικής στρατιάς των Άγγλων πριν να δοθεί χρόνος αντιδράσεως της Πρωσσικής στρατιάς υπέρ των Αγγλων» .

Διεξαγωγή της  Μάχης

• Πρώτη Φάση – Προετοιμασία και Αναμονή

Η δυνατή βροχή, η οποία δεν είχε σταματήσει να πέφτει όλη τη νύκτα, συνεχιζόταν ακόμη και όταν ξημέρωσε η 18η Ιουνίου.  Το έδαφος έγινε δύσβατο και λασπώδες, έτσι ώστε η ανάπτυξη του Ιππικού και ιδιαίτερα του Πυροβολικού του Ναπολέοντα να είναι πια πολύ δύσκολη αν όχι αδύνατη.  Λίγο μετά τις 0600 τα Αγγλοσυμμαχικά στρατεύματα άρχισαν να καταλαμβάνουν τις θέσεις τους και σε απόσταση ενάμιση χιλιομέτρου, στη νότια πλευρά της κοιλάδας οι Γάλλοι άρχισαν να ενεργούν με τον ίδιο τρόπο.

Ο Ναπολέων ήταν ακόμη αισιόδοξος σχετικά με την έκβαση της μάχης, επειδή είχε εμπιστοσύνη στην επιθετική ορμή των στρατευμάτων του.  Αντίθετα, μερικοί από τους στρατηγούς του ήταν λιγότερο αισιόδοξοι και θεωρούσαν ριψοκίνδυνη μια μετωπική επίθεση εναντίον των δυνάμεων του Ουέλιγκτον, οι οποίες ήδη κατείχαν οχυρές θέσεις.  Εξακολουθούσαν όμως να φθάνουν πληροφορίες, ότι οι Πρώσοι, είχαν οριστικά εξουδετερωθεί στο Λινύ.  Περίμενε, λοιπόν, ο Αυτοκράτορας να ξηράνει ο ήλιος το έδαφος, για να επιτεθεί.

• Δεύτερη Φάση – Η Παραπλανητική Επίθεση

Η κυρίως μάχη άρχισε στις 1130 περίπου, όταν το έδαφος είχε γίνει κάπως βατό.  Ο αδελφός του Αυτοκράτορα, βασιλιάς Ιερώνυμος, επιτέθηκε με τη μεραρχία του κατά του οχυρωμένου αγροκτήματος Ουγκομόν με την επιδίωξη να καταλάβει την αγρέπαυλη, η οποία αποτελούσε το σημείο στηρίγματος του Δυτικού Κέντρου της Αγγλο-συμμαχικής διατάξεως.  Σκοπός της ενέργειας αυτής ήταν να δημιουργηθεί αντιπερισπασμός όπως προέβλεπε το σχέδιο, ώστε να αναγκασθεί ο Ουέλιγκτον, να ενισχύσει τη δυτική (δεξιά) πτέρυγά του, σε βάρος του κέντρου του, κατά του οποίου ο Ναπολέων σχεδίαζε την κύρια επίθεσή του.  Ο αντιπερισπασμός όμως απέτυχε, γιατί ο Ιερώνυμος, αντί να περιορισθεί σε απλή επίδειξη δυνάμεως, εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση, η οποία απαιτούσε σοβαρή ενίσχυση για συνεχώς περισσότερα τάγματα πεζικού, επειδή οι απώλειες ήταν σοβαρές.  Η μάχη στό σημείο αυτό διήρκεσε όλη την ημέρα κι ενώ πυρπολήθηκαν πολλά άπο τα κτίσματα στο αγρόκτημα, οι Γάλλοι δεν κατόρθωσαν μέχρι το τέλος να το καταλάβουν ολόκληρο.

Στο μεταξύ ο Ναπολέων από τις 1100 είχε παραγγείλει με αγγελιαφόρο στον Γκρουσσύ να κατευθυνθεί στην Ουάβρ, ώστε να είναι σε θέση όχι μόνο να ενωθεί με τον κύριο όγκο του Γαλλικού στρατού, αλλά και να ματαιώσει κάθε προσπάθεια των Πρώσων να ενισχύσουν τον Ουέλιγκτον.  Αλλά οι πληροφορίες, οι οποίες έφθαναν τώρα στο στρατηγείο του Αυτοκράτορα, ήταν ανησυχητικές.  Ο Μπλύχερ είχε κατορθώσει να διαφύγει από την καταδίωξη του Γκρουσσύ και τηρώντας επαφή μαζί του με ελάχιστες δυνάμεις, είχε ανασυντάξει τις κύριες δυνάμεις του και είχε πια τη δυνατότητα και την πρόθεση, σύμφωνα με μαρτυρία αιχμαλώτου, να ενωθεί με τον Ουέλιγκτον. ΄Ηδη, το 4ο Πρωσικό Σώμα Στρατού υπό τον Μπύλωφ βάδιζε προς το πεδίο της μάχης.

Ο Ναπολέων ακόμη και τώρα αρνείται να πιστέψει εκείνο που ήταν πια προφανές, αλλά παρ΄όλα αυτά έστειλε για λόγους προφυλάξεως δύο μεραρχίες ιππικού για να ανακόψουν την πιθανή από τα ανατολικά πορεία του Μπύλωφ, ενώ παράλληλα ανέπτυξε πίσω τους το 6ο Σώμα Στρατού του Λομπώ, για αναχαίτιση των Πρώσων μέχρις ότου ο Γκρουσύ επιτεθεί εκ των όπισθεν εναντίον του.  Στο μεταξύ, η πίεση της παραπλανητικής επιθέσεως συνεχιζόταν μέχρι τις 1400.

• Τρίτη Φάση – Η κύρια επίθεση

Περίπου στις 1400 ο Ναπολέων, εξαπέλυσε την κατά μέτωπο κύρια επίθεσή του κατά του Ουέλιγκτον, με το Ι Σώμα Στρατού του Ερλόν.  Πριν από την επίθεση αυτή έγινε εντατικός βομβαρδισμός των θέσεων του Ουέλιγκτον για μισή ώρα από 80 περίπου πυροβόλα.  Αλλά οι Γάλλοι, προχώρησαν σε πολύ πυκνούς σχηματισμούς και το έδαφος που ήταν ακόμη μαλακό από τη βροχή που προηγήθηκε, παρεμπόδιζε τη γρήγορη ανάπτυξή τους. Οταν οι ΄Αγγλοι άνοιξαν καταιγιστικό πυρ εναντίον τους από απόσταση 35 μέτρων, οι απώλειες των Γάλλων ήταν σοβαρές και αναγκάσθηκαν να σταματήσουν παρά το ότι στην αρχή φάνηκε ότι θα μπορούσαν να διαλύσουν τις τάξεις των Αγγλων που είχαν κλονισθεί.  Στο τέλος φάνηκε το Γαλλικό ιππικό να σπεύδει για την ενίσχυσή τους και να διαγράφεται βέβαια η επιτυχία της μετωπικής διαρρήξεως.  Την ίδια αυτή δραματική στιγμή, ο Ουέλιγκτον εξαπολύει το Αγγλικό ιππικό του λόρδου ΄Αξμπριτζ, το οποίο κατόρθωσε να διασπάσει τους σχηματισμούς των Γάλλων και να τους αναγκάσει να υποχωρήσουν άτακτα προς τη νότια κατωφέρεια.

Στο μεταξύ, ο Αξμπριτζ έχασε τον έλεγχο της καταστάσεως.  Μεγάλα, τμήματα του ιππικού του παρασύρθηκαν σε καταδίωξη βάθους, ώστε με τη σειρά τους να τα απωθήσουν το πεζικό και το ιππικό του Ναπολέοντα που δεν ήταν καταπονημένα.  Το αποτέλεσμα αυτής της ιππικής παλιρροιακής συγκρούσεως ήταν πολλές Γαλλικές απώλειες στην έναρξη και ακόμη περισσότερες Αγγλικές στο τέλος.  Μετά την απαγγίστρωση είχε απομείνει το 1/3 της Αγγλικής δυνάμεως ιππικού.  Παρ΄όλες όμως τις πολύ σοβαρές απώλειες των ΄Αγγλων, η πρώτη κρίσιμη επίθεση των Γάλλων είχε αποτύχει και το σώμα του Ερλόν είχε απωθηθεί στην κατωφέρεια πριν από τις Αγγλικές γραμμές και την αγροικία Λα Αΐ Σαιντ, με αρκετές απώλειες και για τους Γάλλους.

Στο μεταξύ ο Ναπολέων έλαβε μήνυμα από το Γκρουσσύ ότι αυτός βρισκόταν σε απόσταση 9 χιλιομέτρων από την Ουάβρ.  Αυτό σήμαινε ότι ο Γκρουσσύ όχι μόνο δεν είχε πια τη δυνατότητα να παρεμποδίσει την ένωση των αντιπάλων του, αλλά ούτε βέβαια ήταν σε θέση να φθάσει στο πεδίο της μάχης πριν από τη νύκτα.  Τότε, ο Ναπολέων, άρχισε να συνειδητοποιεί ότι δεν του απέμενε αρκετός χρόνος και ότι έπρεπε με κάθε τρόπο να νικήσει τον Ουέλιγκτον, πριν καταφθάσει ο Μπλύχερ και τον ενισχύσει.  Μετά από λίγο το ΙV Πρωσικό Σώμα Στρατού του Μπύλωφ φαίνεται από μακριά.  Ο Ναπολέων δίνει τότε εντολή στο Νέυ να κατευθύνει αμέσως την επίθεσή του ώστε να καταλάβει την αγροικία Λα Αΐ Σαιντ, γιατί από εκεί είχε σχεδιάσει να εξαπολυθεί η δεύτερη επίθεση.

Είναι παράδοξο το γεγονός ότι ο Νέυ διέθεσε για την επίθεση κατά του Λα Αΐ Σαιντ το μεγαλύτερο μέρος του ιππικού του υπό το Μιλώ, χωρίς όμως ουσιαστική υποστήριξη πεζικού ή πυροβολικού.  Βλέποντας από το παρατηρητήριό του τη γραμμή μάχης του Ουέλιγκτoν να υποχωρεί λίγο, ενώ στην πραγματικότητα αυτή υποχώρησε για να καλυφθεί καλύτερα, συμπέρανε ότι ο Αγγλικός στρατός υποχωρούσε και έτσι, έριξε όλο το 4ο Σώμα Ιππικού του Μιλώ εναντίον των Αγγλικών γραμμών.  ΄Οταν όμως το ιππικό έφθασε στην κορυφή, βγήκε το πεζικό του Ουέλιγκτoν παραταγμένο σε τετράγωνους σχηματισμούς μέσα στους οποίους διατάχθηκαν οι πυροβολητές να προφυλαχθούν. ΄Ετσι, οι σχηματισμοί αυτοί κατατρόπωναν τα κύματα του Γαλλικού ιππικού που έπαθαν μεγάλες απώλειες.  Αλλά και από το σημείο από όπου ο Ναπολέων παρακολουθούσε αυτή την κρίσιμη μάχη, φαινόταν ότι πραγματικά η γραμμή του Ουέλιγκτoν υποχωρούσε μπροστά στις ορμητικές εφόδους των ιππέων του 4ου Σώματος του Μιλώ.

Στη συνέχεια διατάχθηκε από τον Νέυ η επίθεση και του 3ου Σώματος Ιππικού του Κέλλερμαν στο ίδιο μέτωπο πλάτους 1.000 περίπου μέτρων μεταξύ των αγροικιών Ουγκομόν και Λα Αΐ Σαιντ. ΄Ηταν μια μάχη φονική και για τους δύο αντιπάλους και η επίθεση τελικά αποκρούσθηκε, γιατί ο Νέυ δεν κατόρθωσε να μεταφέρει έγκαιρα το πεζικό ώστε να υποστηρίξει τους ιππείς.

Πράγματι το Γαλλικό πεζικό έφθασε, όταν η επίθεση του ιππικού είχε πια ουσιαστικά αποκρουσθεί και βρέθηκε έτσι απροστάτευτο μπροστά στους ΄Αγγλους πυροβολητές, οι οποίοι, αφού διαπίστωσαν ότι δεν τους απειλούσε και το Γαλλικό Ιππικό, επέστρεψαν στις θέσεις τους.  Σύντομα όμως βρέθηκαν και χωρίς πυρομαχικά, όπως χωρίς πυρομαχικά βρέθηκαν και οι πεζοί ΄Αγγλοι υπερασπιστές της Λα Αΐ Σαιντ.  Κάτω από αυτές τις συνθήκες κατόρθωσε τελικά ο Νέυ να καταλάβει τη Λα Αΐ Σαιντ και να μεταφέρει εσπευσμένα, μια πυροβολαρχία έφιππου πυροβολικού, η οποία έβαλε από απόσταση 300 μέτρων και επέφερε τη διάσπαση του Αγγλικού Κέντρου. Η  κρίσιμη ώρα της μάχης είχε ήδη φθάσει.

Ο Ουέλιγκτον είχε σχεδόν εξαντλήσει τις εφεδρείες του και η αμυντική του γραμμή συνεχώς εξασθενούσε.  Παρόλο ότι το ανατολικό (αριστερό) του πλευρό παρέμενε ακλόνητο, τόσο το δεξιό (ανατολικό) του λόγω των επίμονων επιθέσεων του Ερλόν, όσο και ιδιαίτερα το κέντρο του, διέτρεχαν σοβαρό κίνδυνο.  Αλλά και ο Νέυ είχε εξαντλήσει τις δυνάμεις του στις μάταιες επιθέσεις του όλο το απόγευμα και δε διέθετε πια αρκετές εφεδρείες ώστε να πετύχει τη διάλυση της κλονιζόμενης γραμμής μάχης του Ουέλιγκτον. ΄Ετσι, απευθύνει έκκληση στο Ναπολέοντα και ζητά εσπευσμένα ενισχύσεις.  Ο Ναπολέων, παράδοξα, απέριψε την έκκληση, αν και είχε στη διάθεσή του 14 επίλεκτα τάγματα πεζικού, τα οποία δεν είχαν αναλάβει δράση.

Η άρνηση αυτή του Ναπολέοντα ήταν οπωσδήποτε σφάλμα, γιατί και μέρος ακόμη της δυνάμεως που προαναφέραμε θα μπορούσε να μεταβάλει την τροπή της μάχης.  Ο Αυτοκράτορας, προφανώς, θα φοβήθηκε να διαθέσει τις εφεδρείες του στην επίθεση του Νέυ κατά του Ουέλιγκτον, τη στιγμή που οι Πρώσοι είχαν ήδη καταφθάσει στο πεδίο της μάχης και απειλούσαν σοβαρά το ανατολικό (δεξιό) πλευρό του αφού έδιωξαν τις Γαλλικές δυνάμεις από το χωριό Πλανσενουά.  Το γεγονός αυτό αποδείχθηκε καίριο για την έκβαση της μάχης.  Ο Ναπολέων, αντί να ενισχύσει το Νέυ , ο οποίος είχε δυνατότητες να ανατρέψει την άμυνα των ΄Αγγλων, έστειλε δύο τάγματα της Παλαιάς Φρουράς για να ανακαταλάβουν το Πλανσενουά.  Και ο σκοπός αυτός πραγματικά επιτεύχθηκε, αλλά στο μεταξύ είχε δοθεί στον Ουέλιγκτον ο ζωτικός χρόνος της μισής ώρας για να αναδιοργανώσει την άμυνά του, η οποία είχε ήδη ενισχυθεί, από την άφιξη του Ι Πρωσικού Σώματος Στρατού του Τσίτεν.

• Τέταρτη Φάση – Η Ηττα του Ναπολέοντα

Περίπου στις 1900 ο Ναπολέων αποφάσισε να εξαπολύσει την τελική επίθεση.  Διέταξε τη Φρουρά να προελάσει και να διασπάσει το μέτωπο του Ουέλιγκτον, αλλά ήταν ήδη αργά.  Η εμφάνιση των Πρωσικών στρατευμάτων είχε κάμψει το ηθικό των Γάλλων, οι οποίοι άρχισαν να υποχωρούν, αν και η Φρουρά έσπευδε να τους ενισχύσει.  Οι νέες ενισχύσεις του Ουέλιγκτον, αντιμετώπισαν την έφοδο της Φρουράς, η οποία, αφού προέλασε μέσα από καταιγιστικά πυρά μέχρι την Αγγλική γραμμή, σταμάτησε, επειδή δέχθηκε ομοβροντία μουσκέτων.  Τότε, ο Ουέλιγκτον, διέταξε άμεση αντεπίθεση.  Οι Γάλλοι υπέστησαν τρομακτικές απώλειες και μη μπορώντας να τις αναπληρώσουν, αναγκάσθηκαν τελικά να υποχωρήσουν.  Το γεγονός αυτό σήμαινε ότι η μάχη επρόκειτο να χαθεί.  Η γενική υποχώρηση άρχιζε.

Στο μεταξύ οι Πρώσοι, αφού ενισχύθηκαν με ένα ακόμη σώμα στρατού είχαν δημιουργήσει σφήνα στη Γαλλική γραμμή μεταξύ Ερλόν και Λαμπώ. ΄Ετσι η Νέα Αυτοκρατορική Φρουρά υπεράσπιζε με γενναιότητα το Πλανσενουά και εμπόδιζε τον Μπλύχερ να ανακόψει την υποχώρηση του Ναπολέοντα.  Παράλληλα, τρεις τετράγωνοι σχηματισμοί της Παλαιάς Φρουράς, με επικεφαλής το στρατηγό Καμπρόν κάλυψαν μαχόμενοι γενναία και υπερήφανα την υποχώρηση του Αυτοκράτορα, ο οποίος είχε υποχρεωθεί από το περιβάλλον του να απομακρυνθεί από το πεδίο της μάχης.  Το υπόλοιπο του Γαλλικού στρατού τράπηκε σε φυγή, αφού καταδιώχθηκε από τα στρατεύματα του Μπλύχερ όλη τη νύκτα.

Λίγο μετά τη συνάντηση του Ουέλιγκτον και του Μπλύχερ στην αγροικία Μπελ Αλλιάνς, ο ηττημένος Αυτοκράτορας έφθασε στη Ζενάπ, όπου διαπίστωσε, ότι δεν είχε πια τα μέσα να αναπτύξει μια τελική αντίσταση όπως θα επιθυμούσε.

Η μάχη του Βατερλώ είχε ήδη τελειώσει.

Αποτελέσματα

Οι απώλειες του Ναπολέοντα ανήλθαν σε 25.000 νεκρούς και τραυματίες και 9.000 αιχμαλώτους, ενώ οι απώλειες του Ουέλιγκτον σε 15.000 και του Μπλύχερ σε 8.000 περίπου.

Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα

Η μάχη του Βατερλώ είναι κοσμοϊστορική, γιατί έθεσε τέρμα στη σταδιοδρομία ενός μεγάλου στρατηλάτη, πολιτικού και ανακαινιστή, του Ναπολέοντα.   Ο πριν από λίγο διάστημα ισχυρός και ακμαίος στρατηγός υπέκυψε στη θέληση των κατώτερών του αντιπάλων και νικήθηκε από την αριθμητική υπεροχή τους, από τα στοιχεία της φύσεως και από τον αστάθμητο και ανεξιχνίαστο παράγοντα που απρόβλεπτα με την παρεμβολή του ανέτρεψε και τους πιο μεγαλοφυείς υπολογισμούς,  την τύχη.

Η εμμονή και επιμονή του Ουέλιγκτον και η ειλικρινής συνεργασία του Μπλύχερ βρήκαν την κατάλληλη στιγμή να δράσουν και να κατατροπώσουν τον επικίνδυνο για την Αγγλική και Πρωσική κυριαρχία Γάλλο αυτοκράτορα, ο οποίος βέβαια, δεν ήταν πια ο Ναπολέων του Μαρέγκο και του Αούστερλιτς.

Ο μεγαλοφυής ηγήτορας ηττήθηκε στο Βατερλώ, γιατί οι Γάλλοι αυτοεγκαταλείφθηκαν τη στιγμή κατά την οποία μια ακόμη προσπάθεια υπολοιπόταν για να φθάσει στο πεδίο της μάχης ο Στρατάρχης Γκρουσσύ με τους 30.000 άνδρες του, αυτός, που είναι άγνωστο πώς παραπλανήθηκε στη δίωξη των Πρώσων που, υποχωρούσαν και δεν έσπευσε στον κρότο των πυροβόλων, παρά τις επίμονες συστάσεις και προτροπές των αξιωματικών.

Οσο μεγάλο κι αν ήταν το λάθος του Γκρουσσύ, θα ήταν άδικο να κατηγορηθεί για προδοσία, όπως άφησε να εννοηθεί αργότερα ο ίδιος ο Ναπολέων, ή να αποδοθεί σ’ αυτόν το αίτιο της ήττας του Βατερλώ.  Είναι όμως βέβαιο, ότι με το δισταγμό που επέδειξε, επειδή φοβήθηκε να παραβεί σε μια κρίσιμη στιγμή τις διαταγές του Αυτοκράτορά του ανεξάρτητα από την αποτυχία της αποστολής που του είχε ανατεθεί, αποδείχθηκε ότι του έλειπε το απαραίτητο για κάθε στρατιωτικό αισθητήριο της τόλμης.

Ανεξάρτητα όμως από τις στρατιωτικές ευθύνες πρέπει να αναγνωρισθεί, ότι τη γενικότερη ευθύνη, φέρει ακέραια ο ίδιος ο Ναπολέων, ο οποίος όφειλε να γνωρίζει ότι και αν ακόμη νικούσε στο Βατερλώ δε θα μπορούσε η χώρα του να αντέξει στην εισβολή του εχθρικού στρατού των 750.000 ανδρών που είχε αποφασισθεί.  Η Γαλλία είχε χάσει πια τον ενθουσιασμό της πρώτης περιόδου της επαναστάσεως και ούτε μπορούσε να προσφέρει τις πλούσιες εισφορές σε ανθρώπινο υλικό, τις οποίες θα απαιτούσε ο νέος πόλεμος, όταν η κοινή γνώμη, κατάκοπη από τους πολύχρονους αγώνες, είχε ταχθεί υπέρ της ειρήνης.